ثبت شده توسط ریحانه شریفی | ثبت: 2020-09-14 13:21:17.0 | ویرایش: 2021-05-19 00:42:54.0 | دسته بندی: 250k
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای وظایف سازمانی، نقشه های زمین شناسی و گزارشهای توصیفی مرتبط با نقشه ها را در مقیاس 250 هزارم تهیه نموده است. گزارش حاضر، خلاصه ای از گزارش نقشه زمين شناسي ورقه 1:250000 ساوه به منظور شناخت کلی از محدوده مطالعاتی می باشد.
گزرش نقشه1:250000 ساوه
نقشه زمین شناسی ساوه محدوده ای از شمال شهرستان ساوه را در بر می گیرد که در بین مختصات جغرافیایی طول های 49 درجه و 30 دقیقه تا 51 درجه شرقی و عرض های 35 تا 36 درجه شمالی قرار دارد. این منطقه از شمال به دشت قزوین، از غرب به ارتفاعات غرق آباد- نوبران و از جنوب به ارتفاعات تفرش محدود می شود.
چینه شناسی
تمام رخنمون های سنگی منطقه مربوط به زمان سنوزوئیک اند و سنگهای قدیمی تر در منطقه مورد مطالعه بیرون زدگی ندارد. بر اساس برونزد مناطق مجاور، بویژه ورقه غرق آباد، در زیر واحدهای سنوزوئیک واحدهای سنگی مزوزوئیک جای می گیــرند کـــه بگونه ای ناپیوسته توسط واحدهای آتشفشانی- رسوبی ترشیری پوشیده می شود. در گستره ورقه کهن ترین رخنمون های سنگی مربوط به واحدهای آتشفشانی ائوسن میانی و بالایی است. واحدهای رسوبی نئوژن و کواترنری نیز در منطقه از گسترش قابل توجهی برخوردار هستند. واحدهای سنگی منطقه از قدیم به جدید به شرح زیر می باشند:
قدیمی ترین واحد سنگی چهارگوش ساوه متعلق به دولومیت و سنگ آهکهای دارای تریلوبیت کامبرین می باشد که بر روی این واحد دولومیت و سنگ آهک های دولومیتی به صورت ناپیوسته می نشیند و واحد سنگی پرمین زیرین هم با ترکیب کوارتزیت و ماسه سنگ مرز تحتانی ناپیوسته با واحد دونین – کربونیفر دارد.
سازند روته شامل سنگ آهک های ضخیم لایه می باشد که به صورت پیوسته سازند درود را می پوشاند.
واحد سنگی تریاس شامل سنگ آهک و دولومیت زرد رنگ می باشد که با همبری تحتانی ناپیوسته بر روی واحد سنگی پرمین بالایی می نشیند.
در بالاتر رسوبات کرتاسه در باختر چهارگوش ساوه با ترکیب سنگ آهک، شیل مارن و با میان لایه هایی از سنگ های آتشفشانی آندزیت و بازالت به صورت ناپیوسته قرار می گیرد.
واحد آتشفشانی در ارتفاعات مرکزی منطقه، در اطراف لار و امیرآباد برونزد دارد و در حقیقت کهن ترین سنگهای آتشفشانی منطقه را تشکیل می دهد. مرز پائینی این واحد در منطقه مشخص نمی باشد ولی مرز بالایی آن با واحدهای آتشفشانی دیگر هم شیب می باشد. از نظر سنگی شامل تناوبی از گدازه های آندزیتی و تراکی آندزیتی همراه با توفهای ریوداسیتی و بــا میــــان لایه هایی از آهک های ماسه ای نومولیت دار است. رنگ عمومی سنگهای آتشفشانی این واحد خاکستری تیره و سبز است. ترکیب سنگی گدازه های این واحد در حد آندزیت و تراکی آندزیت گزارش شده است.
افق های توفی این واحد به رنگ سبز در بین لایه های گدازه ای یافت می شوند. از نظر دانه بندی توف ها در حد خاکستر توف و لایپلی توف هستند و از نظر اجزا تشکیل دهنده بیشتر از نوع توف های بلورین و گاه توف هایی بلورین- سنگی می باشند. بافت میکروسکوپی آنها بطور عمده از نوع کلاستیک است. از دیدگاه کانی شناختی بیشتر از بلورهای خرد شده پلاژیوکلاز (با ترکیب اسیدی) و تا اندازه ای کوارتز و فلدسپات آلکالن تشکیل شده اند.
واحدهای سنگی ائوسن بخش زیادی از محدوده ورقه ساوه را می پوشاند و بطور کلی از نوع آتشفشانی همراه با میان لایه های رسوبی هستند. در این محدوده واحدهای آتشفشانی ائوسن بدلیل هجوم توده های نفوذی و جابجایی زیاد توسط گسلش برشی- فشاری بطور کامل بهم ریخته اند، بطوریکه تفکیک و تمیز واحدهای سنگی به سختی امکان پذیر بوده است، که نبود با کمبود افق های فسیل دار این مسئله را تشدید نموده است. از نظر زمانی واحدهای آتشفشانی ائوسن موجود در این منطقه مربوط به ائوسن میانی- بالایی هستند که به لحاظ چینه ای می توان آنها را هم ارز واحدهای E5 و E6 در منطقه تفرش دانست.
به ندرت و بطور محلی در واحد آتشفشانی میان لایه های رسوبی بیشتر از نوع سنگ آهک ماسه ای فسیل دار (بویژه در کوه رنگ زرد) دیده می شود که با توجه به وجود فسیلهای Nummulites sp. آنها را به ائوسن و با توجه به قرار گرفتن در زیر واحدهای ائوسن بالایی آنها را به ائوسن میانی نسبت داده ایم. ضخامت این واحد متغیر و از 100 تا 300 متر است. واحد آتشفشانی به سمت بالا و جوانب تغییرات زیادی به لحاظ سنگی می کند.
واحد ائوسن پایینی در حاشیه باختری نقشه، در محل کوه زرد رنگ در کنار گسله کوشک نصرت، رخنمون دارد.
این واحد از کنگلومرای درشت دانه همراه با چند لایه ماسه سنگی تشکیل شده است. رنگ آن قرمز و خاکستری است. قطعات آن حاصل فرسایش سنگهای آتشفشانی هستند. اندازه قطعات آن از چند سانتیمتر تا 50 سانتیمتر متغیر می باشد. قطعات کنگلومرا دارای گردشدگی خوب ولی جورشدگی ضعیف هستند.
واحد آذر آواری در محدوده چهارگوش ساوه رخنمونی گسترده دارد و رخنمون های آن در بخش مرکزی منطقه (درکوه زرد و کوه شاه پسند) و در شمال منطقه در شمال روستای آغذی گنگ و قشلاق مفت آباد گسترش دارند. از نظر سنگی این واحد دربرگیرنده توفهای مختلف با ترکیب اسیدی همراه با میان لایه هایی از گدازه های حدواسط است. واحد مارن و ماسه سنگ به رنگ سبز روشن و خاکستری در منطقه نمایان است.
با توجه به ویژگی های یاد شده توفهای این واحد عمدتا از نوع توفهای بلورین با ترکیب ریولیتی – داسیتی (گاه با ترکیب آندزیتی) هستند. گاه در متن سنگها قطعات سنگی نیز وجود دارد که در این صورت از نوع توفهای سنگی – بلورین هستند.
به علاوه قطعه های سنگی با ترکیب داسیتی و تراکی آندزیتی با ابعاد چند میلیمتر و به شکل های گوناگون در زمینه سنگ دیده می شوند. زمینه توف ها از کانی های کوارتز و فلدسپات پدید آمده است. فلدسپات ها و به ندرت کانیهای مافیک با شدت های ناهمسان دچار دگرسانی شده اند و به همین لحاظ کانی های ثانویه مختلف به ویژه سریسیت، کربنات، اپیدوت و اکسیدهای آهن در زمینه سنگها پدید آمده اند. بر پایه همه ویژگی های یاد شده توفهای این واحد در مرز توفهای بلورین – سنگی Crystal- lithic tuff)) جای می گیرند. از دیدگاه شیمیایی ترکیب داسیت – آندزیتی دارند.
در میان واحد سنگی ائوسن افق هایی از ایگنیمبریت یافت می شود که به لحاظ جا گرفتن در این واحد از افق های ایگنیمبریتی ائوسن بالایی تفکیک شده است. این واحد در شمال روستای آغذی گنگ و در محل کوه رنگ زرد به رنگ عمومی صورتی، قرمز وخاکستری تیره بیرونزدگی دارد. سنگ های این واحد به گونه ای فشرده و متراکم با بافت جریانی همراه با تکه های کشیده گدازه Flame)) و حفره های بادامکی تظاهر دارند.
واحد سنگی ائوسن بالایی آتشفشانی با ضخامت زیاد و تنوع سنگی شایان توجه در بخشهای مرکزی منطقه گسترش دارد. رخنمونهای آن در اطراف گسل کوشک نصرت و شرق روستای الویر و پیرامون روستای ورده قابل رویت می باشد.
این واحد در برگیرنده تناوبی از برش های آتشفشانی و گدازه های میانه بازیک همراه با میان لایه های از سنگهای رسوبی – تخریبی و توفهای ریز دانه است. برش های آتشفشانی عموما دارای یک خمیره آذرآواری یا گدازه ای با ترکیب حد واسط بازیک هستند که در این خمیره قطعات سنگی با ترکیب مشابه، با ابعاد چند میلیمتری تا چند سانتیمتری و حتی چند ده سانتیمتری، با اشکال نامنظم وجود دارند. لایه های گدازه ای با ترکیبی مشابه برش ها به صورت متناوب با آنها دیده می شود. درشت بلورهای پلاژیوکلاز با ترکیب آندزین – لابرادور به صورت شکل دار تا نیمه شکل دار و معمولا ماکل دار یا با ساختمان منطقه ای هستند. درشت بلورهای پیروکسن شکل دار تا نیمه شکل دار، در بیشتر موارد تجزیه شده در متن سنگ دیده می شوند. زمینه سنگ از بلورهای ریز پلاژیوکلاز و پیروکسن پدید آمده است.
دراین واحد افق هایی از توفهای بلورین سنگی با ترکیب حدواسط اسیدی به صورت میان لایه وجود دارد. در واحد آتشفشانی ائوسن بالایی لایه های تخریبی به صورت ماسه سنگ و کنگلومرا به رنگ قرمز وجود دارد که بطور محلی در تناوب با افق های آتشفشانی هم دیده می شود (غرب مزرعه سیاه کلا تا روستای ترشک) قطعه های سنگی موجود در کنگلومرا از سنگهای آتشفشانی است. گردشدگی قطعات خوب تا متوسط و جورشدگی آنها ضعیف است. قطعات با یک سیمان کربناته – اکسید آهنی به یکدیگر سخت شده اند.
درکوه دلکوکن در بخشهای بالایی این واحد یک افق سنگ آهک توفی فسیل دار وجود دارد. با توجه به شواهد فسیلی در این لایه کربناته زمان پیدایش این واحد به ائوسن پایانی (Early Priabonian) نسبت داده شده است. گفتنی است رخنمون های واحد آتشفشانی در محدوده روستای الویر – ویدر در نقشه زمین شناسی چهارگوش ساوه به الیگومیوسن نسبت داده شده است.
بطور محلی ضخامت این واحد به 1000 متر می رسد. به سوی بالا این واحد بطور هم شیب توسط واحدهای توفی ائوسن پایانی یا واحد ایگنیمبریتی ائوسن پایانی و یا بگونه ای ناپیوسته توسط نهشته های سازند قرمز زیرین پوشیده می شود.
درواحد برشهای آتشفشانی ائوسن بالایی، افقهایی از توفهای ریز دانه اسیدی به رنگ سفید و صورتی روشن یافت می شود که درکوه چرخی و در منطقه گسله کوشک نصرت نمایان شده اند.
واحد ایگنیمبریتی ائوسن بالایی درغرب منطقه (جنوب روستای ویدر و شمال روستای میل) و در شمال شرق شهر ساوه بر روی واحد برشهای آتشفشانی ائوسن بالایی بیرون زدگی دارد. این واحد با ضخامت قابل توجه (بیش از 2000 متر) دربرگیرنده تناوبی از توف و ایگنیمبریت اسیدی حدواسط با میان لایه هایی از گدازه های حدواسط و افق های تخریبی است. رنگ ظاهری سنگهای این واحد قرمز، صورتی و خاکستری است. عموما لایه بندی نازک تا متوسط دارد و بطور محلی بدون لایه بندی می باشد. در افق های ایگنیمبریتی آثار بافت جریانی در رخنمون های سنگی و نمونه دستی به خوبی مشهود است. در نقشه 1250000 ساوه زمان پیدایش این واحد آتشفشانی به اولیگو – میوسن نسبت داده شده است.
واحد ایگنیمبریتی ائوسن پایانی به طرف بالا هم شیب، توسط رسوبات قاره ای الیگوسن پوشیده می شود. در بخش میانی واحد ایگنیمبریتی ائوسن پایانی یک افق توف سبز رنگ وجود دارد که با ضخامت نزدیک به 500 متر درجنوب روستای بند امیر و در شمال روستای میل قابل رویت می باشد. این واحد از توف های ریز دانه در حد خاکستر- توف تشکیل شده است. بر پایه اجزای تشکیل دهنده از نوع توفهای بلورین – شیشه ای با ترکیب اسیدی اند این مجموعه با نگرش به داشتن فسیل ها و موقعیت چینه ای به ائوسن پایانی نسبت داده شده است.
واحدهای آتشفشانی الیگوسن درکوه اردونشین و جنوب روستای ویدر توسط رسوبات آواری اولیگوسن به صورت هم شیب ( دربعضی نقاط به صورت دگرشیب) پوشیده می شوند. این واحد متشکل از کنگلومرا، ماسه سنگ، سیلتستون و مارن به رنگ قرمز – قهوه ای می باشد. کنگلومرا از نوع چند سازه ای (Polygenetic) است. جنس و منشاء قطعات کنگلومرا سنگهای آتشفشانی و رسوبی ائوسن و بطور محلی سنگهای رسوبی مزوزوئیک است. ضخامت واحد کنگلومرایی متغیر است و بطور متوسط نزدیک به 150 متر است.
واحد مارنی الیگومیوسن در فاصله میان روستاهای بندامیر – ورده درغرب منطقه گسترش قابل توجهی دارد. از نظر سنگی این واحد از مارن های قرمز – قهوه ای و سبز، مارن های ماسه ای و سیلتستون تشکیل شده است. ضخامت این واحد در پیرامون روستای بندامیر نزدیک به 20 تا 50 متر استف هر چند در برخی نقاط بیشتر به نظر می رسد. زمان پیدایش این واحد بر پایه داشتن فسیل ها و موقعیت چینه ای آن به الیگوسن نسبت داده شده است.
درشرق روستای بند امیر در بخشهای بالایی واحد مارنی یک رخنمون عدسی مانند گدازه آتشفشانی از نوع گدازه های میانه – بازیک با ضخامت محدود (حدود 30 متر) یافت می شود. این واحد بخش اصلی رسوبات سازند قم در منطقه را پدید می آورد. از نظر سنگی از سنگ آهکهای زیستی – تخریبی و بطور محلی از سنگ آهک ماسه ای همراه با میان لایه هایی از مارن تشکیل شده است. واحد آهکی سازند قم درغرب منطقه (درکوه اردونشین، اطراف روستاهای بندامیر، هبران و ورده) گسترش زیادی دارد. ستبرای این واحد متغیر بوده و از500 تا 1000 متر می رسد. بر پایه مجموعه فسیل ها زمان الیگوسن – میوسن به این واحد نسبت داده شده است. واحد آهکی سازند قم بطرف بالا بطورهم شیب وتدریجی توسط تناوبی ازمارن و سنگ آهک پوشیده می شود.
واحد سنگی ائوسن میانی درکوه اردونشین و پیرامون روستای بلوبند بیرون زدگی دارد. از نظر سنگی از مارن های سبز روشن همراه با میان لایه های سنگ آهک مارنی و بطور محلی به صورت تناوبی از مارن و سنگ آهک تشکیل شده است. زمان پیدایش این واحد مربوط به میوسن میانی است. مرز بالایی واحد مارنی–آهکی سازند قم درمنطقه پوشیده است.
واحد سنگی میوسن بالایی در جنوب غرب منطقه در هسته یک ناودیس برگشته برونزد دارد و مرز پایینی آن با واحد آهکی سازند قم به صورت هم شیب است. از نظر سنگی شامل تناوبی ازلایه های کنگلومرایی همراه با میان لایه هایی از ماسه سنگ به رنگ قرمز- ارغوانی است. قطعات سازنده کنگلومرا، به گونه ای فراگیر از نوع سنگهای آتشفشانی ائوسن و سنگ آهکهای الیگوسن – میوسن هستند.
واحد مارنی میوسن- پلیوسن درشمال منطقه (اطراف روستای خشکرود) برونزدی گسترده دارد. این واحد از مارن های گچ دار و گاه مارن های ماسه ای به رنگ سبز روشن، قرمز و خاکستری پدید آمده است. مرز پایینی آن با واحدهای قدیمی پوشیده است و مرز بالایی آن با رسوبات پلیوسن، بر حسب ظاهر به صورت هم شیب همراه با ناپیوستگی است. در جنوب منطقه درمنطقه گسله غرب ساوه، در زیر ته نشستهای مربوط به پلیوسن – کواترنری (سازند هزار دره) واحد مارنی – ماسه سنگی به رنگ قرمز- قهوه ای برونزد دارد، که به لحاظ تشابه سنگی و موقعیت چینه ای با واحد مارنی بر روی نقشه زمین شناسی مشخص شده است. این واحد شامل تناوبی از مارن، ماسه سنگ، سیلتستون و کلی ستون است. مارن های این واحد نیز از نوع گچ دارند و هیچ اثر فسیلی درآن مشاهده نشده است.
درجنوب منطقه واحدهای مارنی–ماسه سنگی نئوژن بطور تدریجی و ظاهرا پیوسته توسط رسوبات تخریبی پلیوسن – کواترنری پوشیده می شوند. درحقیقت رسوبات بخش قاعده ای پلیوسن – کواترنری را دربر می گیرد و برگیرنده تناوبی از ماسه سنگ و کنگلومرا همراه با میان لایه هایی از مارن است. به طرف بالا به تدریج از افقهای ماسه سنگی کاسته می شود. این واحد به یک واحد کنگلومرایی با میان لایه های ماسه سنگ و رس تبدیل می شود .
قطعات سازنده لایه تخریبی یاد شده، بیشتر از سنگهای آتشفشانی ائوسن و ته نشستهای الیگومیوسن است. گردشدگی قطعات خوب است. جورشدگی آنها متوسط می باشد. لایه بندی در رسوبات تخریبی پلیوسن – کواترنر از نوع نازک تا متوسط لایه و به صورت منظم می باشد. ضخامت ته نشستهای تخریبی یاد شده، به بیش از 2000 متر می رسد. با نگرش به موقعیت چینه ای و رخساره سنگی می توان این رسوبات را هم ارز سازند هزار دره در نظر گرفت.
پادگانه های آبرفتی و مخروط افکنه های کهن (درپای کوه ها) است. این ته نشست ها از کنگلومرای نیمه سخت شده با میان لایه های رسی – ماسه ای پدید آمده اند. لایه های کنگلومرا بیشتر افقی اند و بطور محلی شیب کمی که مربوط به توپوگرافی اولیه است، نشان می دهند این واحد در شمال باختری منطقه ضخامت قابل ملاحظه ای دارد.
ته نشستهای آهکی (تراورتن) حاصل فعالیت چشمه های آهک ساز است که بیشتر در کنار گسله های اصلی و زون های خردشده برونزد دارند. تراورتن ها به صورت توده ای یا لایه وار، به صورت نیمه افقی به رنگ کرم تا سفید برونزد دارند. درشمال غرب منطقه (درشمال روستای میل) درکنار رسوبات تراورتنی، رسوبات سیلیسی دیده می شود که گمان می رود فرآورده فعالیت چشمه های سیلیس ساز باشند. این رسوبات سیلیسی بر روی رسوبات تراورتنی تشکیل شده و قطعات تراورتن درآنها وجود ندارد. این ته نشست سیلیسی در مرز غربی منطقه یک ارتفاع گنبدی شکل را ایجاد نموده است.
پادگانه های آبرفتی و مخروط افکنه های جوان دشت است. این ته نشستها دربرگیرنده مواد آواری سخت نشده یا کمی سخت شده می باشد که از فرسایش واحدهای سنگی قدیمی تر بویژه آبرفتهای قدیمی بوجود آمده اند.
در منطقه مورد بررسی دو گروه دایک با ترکیب اسیدی و بازی رخ نموده اند که بر روی نقشه به تفکیک مشخص شده اند. دایک های بازیک با فراوانی بیشتر، درنقاط گوناگون منطقه دیده می شوند. این دایک ها علاوه بر واحدهای آتشفشانی ائوسن پایانی، توده های نفوذی الیگوسن را نیز قطع کرده اند و جایگیری آنها به زمان پس از پلاژیوکلاز (آندزیت – بیتونیت)، پیروکسن و مقدار کمی فلدسپات آلکالن پدید آمده است. پیروکسن ها بطور عمده به کلریت، اپیدوت وکانیهای کربناتی تجزیه شده اند. کانی های فرعی سنگ دربرگیرنده آپاتیت و کانی اپک است
زمین شناسی اقتصادی:
در محدوده ورقه ساوه آثار معدنی محدود است و تنها دربرگیرنده دو معدن باریت و سنگ آهک و چند اثر معدنی باریت، مس، آهن و سیلیس است. که به ترتیب اهمیت منطقه ای به شرح زیر اند:
باریت:
این کانی به شکل بلوری تخت، به صورت مجتمع و توده ای، رگه ها و رگچه هایی را پدید می آورد که در بیشتر موارد واحدهای رسوبی–آتشفشانی ائوسن را در منطقه قطع کرده است. به گمان کانی سازی باریت در ارتباط با توده های نفوذی الیگوسن تشکیل شده است. با توجه به اهمیت اقتصادی آن از دیرباز ذخایر معدنی باریت منطقه مورد بهره برداری بوده است که از آن شمار می توان به معدن قدیمی و فعال ورده و معدن غیرفعال بند امیر اشاره کرد.
رگه های باریت با ابعاد کوچک با فراوانی نسبی در بخشهای مختلف منطقه دیده می شود که بر روی نقشه به صورت اندیس های معدنی مشخص شده اند که از جمله می توان به اندیس باریت درشمال روستای آغذی گنگ، در غرب مزرعه پیرحیدر، جنوب غرب روستای بند امیر و شرق روستای ده آقا اشاره کرد.
مس:
آثار کانی سازی مس درچند نقطه به شرح زیر یافت می شود:
اندیس مس در غرب امامزاده محمد باقر:
درکناره غربی نقشه، درفاصله 5 کیلومتری غرب - جنوب غربی امامزاده محمد باقر، دو رگه سیلیسی دربردارنده کانی سازی مس دیده می شود. روند این رگه ها شمال شرقی – جنوب غربی و بطور تقریب قائم است. کانی سازی مس در رگه ها در پیکر کانی های مالاکیت، کالکوسیت، کالکوپیریت می باشد. یک نمونه از این رگه ها مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفته که عیار مس بالا، آن را دارای ارزش اقتصادی می نماید. میانگین ضخامت رگه 5 متر و طول آن نزدیک به 150 متر است.
اندیس مس گلک بالا:
در پیرامون روستای گلک بالا دست کم 3 رگه سیلیسی با آثار کانی سازی مس و آهن دیده می شود. روند آنها شمال شرقی جنوبی غربی (N45E/75SE) است. آثار کانی سازی مس به صورت مالاکیت و آهن به صورت اولیژیست و اکسیدهای آهن در این رگه ها وجود دارد. ضخامت این رگه حداکثر به 2 متر و طول آن درحدود 100 متر است.
اندیس های مس – آهن کوه زاغی دره سی:
در غرب کوه زاغی دره سی در اطراف گسل های این منطقه چند رگه سیلیسی حاوی آثار کانی سازی مس و آهن وجود دارد. این رگه ها با ضخامت چند سانتیمتر تا چند ده سانتیمتری و طول چند ده متر در بین سنگهای آتشفشانی با روند شرقی–غربی یا شمال غربی–جنوب شرقی برونزد دارند.
