ثبت شده توسط فاطمه محمد کریمی | ثبت: 2020-09-08 11:03:51.0 | ویرایش: 2022-11-22 14:04:58.0 | دسته بندی: 250k
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای وظایف سازمانی، نقشه های زمین شناسی و گزارش های توصیفی مرتبط با نقشه ها را در مقیاس 250 هزارم تهیه نموده است. گزارش حاضر، خلاصه ای از گزارش نقشه زمين شناسي ورقه 1:250000 طبس به منظور شناخت کلی از محدوده مطالعاتی می باشد. همچنین دریافت و خرید لایه های رقومی و رکوردهای اطلاعاتی تکمیلی این برگه از طریق سامانه فراداده و سرویس کاتالوگ به آدرس http://csw.ngdir.ir قابل دسترس است.
گزارش نقشه 1:250000 طبس
محدوده نقشه طبس در خاور ايران مركزي، در استان يزد بین طولهای جغرافیایی 55 درجه و 30 دقیقه تا 57 درجه شرقی و عرضهای 33 تا 34 درجه شمالی جاي گرفته است.
چينه شناسي:
قديمي ترين سنگهاي دگرگوني تشكيل دهنده واحد پركامبرين شامل شيست، گنايس و آمفيبوليت مي باشد كه بر روي آن دولوميت و مارن به صورت لايه هاي هم شيب قرار مي گيرد و در بالاتر سازند تاشك با تركيب شيست و فيليت و كوارتزيت بر روي اين واحد مي نشيند.
بخش زیرین سازند کلمرد که گسترش بسیار زیادی در ناحیه دارد، در هسته تاقدیس کلمرد برونزد دارد و متشکل از اسلیت، سیلتستون و ماسه سنگهای آرکوزی سبز رنگ است. بخش بالایی این سازند به ستبرای تقریبی دست کم 100 متر متشکل از اسلیت، سیلتستون و شیلهای سیلتی قرمز رنگ است که به طور محلی با شیلهای تیره همراه هستند. نهشته های سازند کلمرد با یک دگرشیبی بطورکامل مشخص در زیر کوارتزیتهای قاعده ای سازند شیرگشت (به سن اردویسین) جای می گیرند. در راستای این ناپیوستگی و در زمانهای بعد جابجائی هایی نیز اتفاق افتاده است که این حرکات و جا به جائی ها فرعی اند و دگرشیبی زاویه دار اولیه میان سازند کلمرد و کوارتزیت های قاعده ای سازند شیرگشت محرز به نظر می رسد. این سازند از نظر موقعیت چینه نگاری و سنگ شناختی قابل مقایسه با سازند مراد در ایران مرکزی و سازند کهر در البرز است.
سازند راهدار با تركيب دولوميت و لايه هايي با آهك، بازالت و كوارتزيت با دگرشيبي ناهمسان بر روي واحد اردويسين قرار مي گيرد.
سازند گچال، كه نخستين نشانه پيشروي دريا را نشان مي دهد، در قاعده دربرگيرنده نزديك به 4 متر ماسه سنگ كوارتزدار (كوارتزآرنايت) ضخيم لايه به رنگ قهوه اي تيره تا سفيدرنگ است كه در دنباله رديفي از سنگهاي آهكي خاكستري رنگ گاستروپوددار؛ ماسه سنگ كوارتزدار سفيد تا قهوه اي با ميان لايه هائي از شيل هاي قرمز؛ سنگهاي آهكي خاكستري رنگ گاستروپود دار؛شيل هاي قرمز، زرد و سبزرنگ با ميان لايه اي دومتري از سنگ آهك، دلوميت زردرنگ، شيل هاي آهكي سبزرنگ با ضخامت يك متر و سنگهاي آهكي خاكستري رنگ، منظم لايه، نازك تا ضخيم لايه دربردارندة فسيل هاي براكيوپود، كرينوئيد، بريوزوا و مرجان نمايان مي شود.
نهشته هاي سازند خان به سن پرمين پسين با ناپيوستگي همشيب بر روي واحد سنگي پرمين جاي گرفته و نشان دهندة پيشروي دوباره دريا پس از وقفه اي طولاني در كربونيفر پسين – پرمين پيشين است.
اين واحد سنگي كه بخش زيرين سازند خان را تشكيل مي دهد، با يك افق ماسه سنگ كوارتزدار سفيد و قهوه اي رنگ به ضخامت تقريبي 20 متر در قاعده آغاز مي شود. در اين افق، بوكسيت پديدار شده است. بر روي اين افق، نزديك به 50 متر سنگ آهك خاكستري روشن تا تيره، درشت دانه و منظم و نازك لايه جاي دارد. اين سنگهاي آهكي داراي فسيل هاي فراوان بريوزواو گاستروپود در قاعده هستند و در بقيه رديف، فسيل هاي يادشده به همراه براكيوپود و كرينوئيد ديده مي‌شوند. در بالاترين بخش اين واحد سنگي، نخست چندين متر سنگ آهك دولوميتي و سپس تناوب سنگ آهك دولوميتي و دولوميت نمايان مي شود و سرانجام در بالاترين طبقه، يك افق دلوميتي زردرنگ مشخص جاي دارد.
اين واحد سنگي كه بخش بالايي سازند خان را مي سازد، در اصل از دولوميت ساخته شده و در آن دو بخش متمايز تشخيص داده مي شود. بخش زيرين دربرگيرنده دولوميت هاي ضخيم لايه، خاكستري – قهوه اي رنگ و داراي ساخت هاي رسوبي لاميناسيون موازي و متقاطع يك سويه و دو سويه، عدسي و فلاسر (Flaser) است كه همه جا در قاعده آن يك افق دولوميتي مشخص به رنگ خاكستري بسيار تيره وجود دارد.
سازند سرخ شيل با ناپيوستگي همشيب بر روي بخش دولوميتي و نهشته هاي بوكسيت دار بالاترين افق سازندخان جاي دارد. پس از توقف رسوبگذاري در انتهاي پرمين، در ترياس پيشين، پيشروي دريايي به نسبت ژرف تر رخ داده است. سازند سرخ شيل از سنگهاي آهكي رسي زرد، قرمز و خاكستري رنگ، سنگهاي آهكي خاكستري رنگ اُاُليت دار و شيل هاي آهكي بسيار متورق قرمز، زرد و سبز همراه با قطعات صدف نرم تنان پديدار شده است. سنگهاي آهكي رسي اين سازند داراي لايه بندي منظم و از نازك تا متوسط لايه است و در بسياري از لايه ها، ساخت لاميناسيون ديده مي شود.
سازند شتري به گونه اي تدريجي و همشيب بر روي سازند سرخ شيل جاي دارد. اين سازند در برگيرندة دو بخش متمايز دلوميتي است و با توجه به موقعيت چينه نگاشتي و مجموعه فسيلي در ساير نقاط ايران مركزي، سن ترياس مياني ـ پسين براي آن گزارش شده است.
بخش زيرين سازند شتري شامل دولوميت هاي ضخيم لايه به صورت باندهاي منظم و متناوب خاكستري روشن و تيره است و در آن ميان لايه هايي از سنگ آهك دلوميتي وجود دارد. در بعضي افق ها، پوسته دوكفه اي ها ديده مي شود. ضخامت اين بخش تا 100 متر مي رسد.
بخش بالايي شتري از دلوميت هاي ضخيم لايه تا توده اي به رنگ زرد تا قهوه اي روشن و در سطح تازه زرد تا خاكستري روشن پديد آمده است. بعضي افق ها داراي لايه بندي منظم و نازك تا متوسط لايه هستند. اين دولوميت ها كم و بيش بودار (Fetid) و داراي رگچه هاي فراوان پرشده توسط كلسيت ثانوي هستند و لاميناسيون ظريفي در آنها مشاهده مي شود. ضخامت اين بخش تا حدود 500 متر برآورد مي شود.
شيل، سنگ آهك و ماسه سنگ هاي واحد نايبند با همبري ناپيوسته بر روي واحد ترياس پاييني قرار مي گيرد و در بالاتر واحد سنگ آهك هاي بادامو با همبري فوقاني قرار گرفته است.
سازند هجدك در دشت طبس، قاعده اين سازند رخنمون ندارد، آن چنان كه در باختر اين دشت واحدهاي سنگي موجود در لبه «قلمرو چين خورده – رانده شده كلمرد» توسط گسل كلمرد بر روي اين سازند رانده شده و در خاور ناحيه، لايه هاي زيرين اين سازند در كنار انباشته هاي كواترنر دشت طبس جاي گرفته اند. اين سازند به طور عمده از ماسه‌سنگهاي كوارتزدار هماتيتي، ريزدانه، قهوه اي رنگ و منظم لايه با ميان لايه هائي از شيل هاي ماسه اي يا ميكادار سبز و خاكستري رنگ پديدار شده است.
سازند بغمشاه با تناوبي از سنگهاي آهكي مرجان، گاستروپود و دوكفه اي دار و نيز مارن هاي سبزرنگ مشخص است. سپس از قديم به جديد رديف ضخيمي از مارن‌هاي زردرنگ، گچ دار و ماسه اي؛ مارن هاي شيلي سبز روشن با ميان لايه هائي از مارن هاي ماسه اي و ماسه سنگ ريزدانه و قهوه اي رنگ؛ شيل هاي آهكي سبز روشن و گچ دار با ميان لايه هاي كمي از ماسه سنگ رسي؛ شيل هاي ماسه اي سبز و ارغواني و خاكستري با ميان لايه هايي از ماسه سنگ زرد و قهوه اي ؛ مارن هاي همگن و نرم به شكل تپه هاي فرسوده و گردشده؛ مارن با ميان لايه هاي سنگ آهك رسي متراكم؛ ماسه سنگ متوسط دانه با سيمان رسي و داراي ميان لايه‌هاي نازكي از شيل هاي ميكادار سبزرنگ و مارن ماسه اي همراه با ماسه سنگ ريزدانه نمايان مي شود. بخش بالايي سازند بغمشاه دربرگيرندة تناوبي از مارن سبز و سنگهاي آهكي نازك لايه است. اين بخش در خاور كوه اشلون اندازه گيري شده بخش مياني سازند بغمشاه در پهلوي خاوري كوه اشلون، آمونيت هاي زير را گزارش كرده است:
Phylloceras (partschiceras), Paroxycerites subdiscus,
سنگ آهك اشلون همبري اين واحد سنگي با سازند بغمشاه در زير به گونه تدريجي و همشيب است. اين حالت تدريجي به ويژه در پيرامون رباط گور (امتداد جاده طبس – كلمرد) به خوبي نمايان است. واحد سنگي اشلون دربرگيرندة نزديك به 200 متر سنگ آهك ريفي خاكستري تيره، در بعضي افق ها ماسه اي، در قسمت قاعده نازك تا متوسط لايه به سوي بالا ضخيم لايه تا توده اي، بودار (Fetid)، داراي فرسايش حفره اي (شبه كارستيك)، دربردارنده سودواُاُليت (Pseudooolith) فراوان و پلت در برخي افق ها و نيز فسيل هاي فراوان جلبك، دوكفه اي، مرجان، كرينوئيد، پكتن و گاستروپود كم است.
اين واحد سنگي داراي رخساره هاي بايوپل ميكرايت (Biopelmicrite)، بايوميكرايت فسيل دار (Fossiliferous b.)، بايواُاُميكرايت (Biooomicrite)، بايوميكرايت، بايوميكرايـت انكـوليـت دار مـاسـه اي (Sandy oncolitic biomicrite) و ميكروفسيل هاي زير است :
Cristellaria sp., Nautiloculina oolithica, N.sp.,
سنگ آهك پكتن دار، اين واحد سنگي كه بيشينه ستبراي آن تا 1400 متر مي رسد، دربرگيرندة تناوبي از سنگ آهك نازك لايه و مارن؛ در بعضي محل ها ميان لايه هاي گچ سفيدرنگ و توده اي؛ سنگهاي آهكي قهوه اي و خاكستري رنگ، ريزدانه، گاه ماسه اي، نازك تا متوسط لايه، سرشار از پكتن هاي ريز و درشت و گاه خوب حفظ شده (Well preserved) و با ميانلايه هائي از سنگهاي آهكي رسي و مارن زرد – سبز است. سنگهاي آهكي اين واحد به شدت برگ برگ است. چين خوردگي هاي محلي و پلانج دار شديد و فشرده از ويژگي هاي اين واحد سنگي است.
همبري زيرين آن با سنگ آهك اشلون به گونه تدريجي و همشيب است يعني سنگهاي آهكي ريفي اشلون به تدريج به سنگهاي آهكي رسي متورق پكتن دار تغيير مي يابد. همبري بالايي آن با سنگ آهك و مارن نار نيز تدريجي و همشيب است آن چنان كه تناوب سنگ آهك و مارن اين واحد توسط افق مارني ضخيم قاعده واحد سنگي نار پوشيده مي شود.
سنگ آهك و مارن نار متشكل از سه بخش سنگ آهك پاييني، سنگ آهك مارني مياني و سنگ آهك بالايي مي داند. در اين بررسي اين واحد سنگي متشكل از چهاربخش مارن پاييني، سنگ آهك پاييني، مارن بالايي و سنگ آهك بالايي در نظر گرفته شده است. بيشينه ستبراي اين واحد تا 100 متر مي رسد. در جنوب باختري منطقه، بخش مارن پاييني دربرگيرندة نزديك به 4 متر مارن و مارلستون سبزرنگ با ميانلايه هايي از سنگ آهك ريز است. اين بخش بي فسيل است. بخش سنگ آهك پاييني شامل سنگ آهك ضخيم لايه، در قاعده به رنگ هوازده بنفش و در ادامه خاكستري تيره، بسيار ريزدانه و داراي تعداد كمي پكتن است. اين بخش داراي رخساره بايوميكرايت (Biomicrite) و فسيل هاي زير است :
Saccocoma, Valvulina? Sp., Crinoid stem, Ostracod?
سازند اسفنديار شامل سنگ آهك ريفي (به طور عمده ساخته شده توسط جلبك)، كم و بيش ماسه اي، خاكستري روشن در سطح تازه و به رنگ هاي هوازده خاكستري تيره، زرد، قهوه‌اي، قرمز، كرم و سفيد، ضخيم لايه تا توده اي (از 30 سانتيمتر تا چندين متر) در قسمت عمده رخنمون و نازك تا متوسط لايه در قاعده، در بعضي افقها بودار (Fetid) ، به طور محلي دلوميتي شده و داراي فسيل هاي گاستروپود درشت، كرينوئيد، مرجان هاي درشت، جلبك، دوكفه‌اي، خارپوست، براكيوپود و بريوزوا و در بسياري افق ها اُاُليت فراوان است. در جاهايي زياد، ميان لايه هايي از مارن‌هاي سبز و بنفش در قاعده آن ديده مي‌شود كه نمايانگر يك زون تدريجي و همشيب بين سازند بغمشاه و سازند اسفنديار است. در خاور روستاي ده محمد، در قاعده آن و همانند مقطع تيپ، افقي مشخص از ماسه سنگ كوارتزدار به رنگ قهوه‌اي تيره همراه با لايه‌هاي شيلي سبز و قرمز ديده مي‌شود. اين سازند توسط سازند گردو، بيشتر، با همبري گسلي پوشيده مي‌شود.
كنگلومراي كرمان، رخنمون اين واحد سنگي در باختر كال گز، دامنه خاوري كوه گلكان و خاور ده‌محمد ديده مي‌شود. در باختر كال گز، اين كنگلومرا داراي جور شدگي ضعيف و گردشدگي خوب است و دانه هاي متشكلة آن از دولوميتهاي خاكستري تيره و روشن سازند شتري، سنگهاي آهكي ورقه‌اي قرمزرنگ سازند سرخ شيل و به ميزان كمتر ماسه سنگهاي خاكستري رنگ سازند شمشك پديد آمده‌اند.
لايه‌هاي قرمز نئوژن به طور عمده از مادستون نرم به رنگ هاي قرمز، زرد، صورتي و بنفش پديد آمده است. در اين واحد سنگي ميان لايه‌هاي نازكي از ژيپس سفيد رنگ و نيز توده‌هاي پراكنده‌اي از ژيپس و نمك وجود دارد.
در قاعده اين واحد، گاه افقي از كنگلومرا ديده مي‌شود. در بعضي جاها، ميانلايه‌هايي اندك از كنگلومرا و ماسه سنگ خاكستري نيز در اين لايه هاي قرمز به چشم مي‌خورد. در باختر كال گز، توف هاي داسيتي موجود در بالاترين افق كنگلومراي كرمان توسط افقي از ژيپس با ميان لايه‌هايي از ماسه سنگ و كنگلومراي قهوه‌اي مايل به قرمز اين واحد سنگي پوشيده مي‌شود. ضخامت اين ژيپس نزديك به 20 متر است.
كنگلومراي نئوژن در جنوب خاوري طبس، اين كنگلومرا داراي جورشدگي و گردشدگي ضعيف و سيمان سست تا كمي سخت شده است. گردشدگي اين كنگلومرادر باختر كال گز و در خاور نستنج خوب است. دانه‌هاي تشكيل دهنده آن به طور عمده از سنگهاي كربناته سازندهاي شتري و جمال پديد آمده‌اند. گرچه همبري اين واحد كنگلومرايي با لايه‌هاي قرمز چه عمودي و چه در جهت جانبي به صورت تدريجي است، اما در بعضي جاها، دگرشيبي خفيفي بين آنها ديده مي‌شود.
كواترنر:
اين انباشته‌ها شامل پادگانه‌هاي آبرفتي و مخروط افكنه‌هاي قديمي و جوان، رسوبات گلي و نمكي و آبرفت هاي رودخانه‌اي است:
شامل مرتفع‌ترين پادگانه (تراس)هاي آبرفتي است كه در پاي ارتفاعات ناحيه بويژه دامنه باختري كوههاي شتري (در پيشاني گسل هاي ازميغان و بهارستان) و جنوب باختري ناحيه (پيرامون گسل دريا) پديد آمده‌اند. اين پادگانه‌ها كه بالغ بر 30 متر ارتفاع دارند، بدون شك در ارتباط با بالاآمدگي (Uplifting) كوهها و تغييرات پي در پي سطح اساس رودخانه‌ها در يك فرايند تكتونيكي پديد آمده‌اند.
زمين شناسي اقتصادي:
پيرامون گسل كلمرد، در سر تنگل حمزه، از نخستين افق ماسه سنگ كوارتزدار (كوارتزآرنايت) در قاعده بخش آهكي سازند خان، بوكسيت بهره برداري مي گردد. در ساير افق هاي كوارتز آرنايتي سازند خان، اين كانسار كم و بيش وجود دارد و قابليت استخراج دارد. كانسار بوكسيت منطقه از نوع كانسارهاي رسوبي و استراتاباند (محدود به سازند خان) و نيز از نوع استراتيفورم است. افق هاي بوكسيتي توسط گسل هاي چپ لغز (گسل هاي راستالغز ناهمسو يا آنتي تتيك) كه با زاويه اي نزديك به 75 درجه نسبت به گسل كلمرد قرار دارند، دچار جابجايي شده اند.
در كوههاي شتري، محدوده هايي پرشمار به منظور استخراج سنگ ساختماني از سنگهاي آهكي كريستاليزه سازند اسفنديار به ثبت رسيده و عمليات اكتشافي شماري از آن ها انجام گرفته كه نتايجي اميدوار كننده نداشته اند. اين سازند به علت عملكرد گسل هاي فراوان معكوس، امتداد لغز و راندگي، داراي شكستگي ها و درزه هاي فراوان است و به نظر مي رسد كه سنگ ساختماني مناسبي نباشد.
