ثبت شده توسط کیانا کیانی | ثبت: 2020-09-07 11:23:25.0 | ویرایش: 2022-11-22 14:12:26.0 | دسته بندی: 250k
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای وظایف سازمانی، نقشههای زمینشناسی و گزارشهای توصیفی مرتبط با نقشهها را در مقیاس 250 هزارم تهیه نموده است. گزارش حاضر، خلاصهای از گزارش نقشه زمين شناسي ورقه 1:250000 تایباد به منظور شناخت کلی از محدوده مطالعاتی می باشد. همچنین دریافت و خرید لایه های رقومی و رکوردهای اطلاعاتی تکمیلی این برگه از طریق سامانه فراداده و سرویس کاتالوگ به آدرس http://csw.ngdir.ir قابل دسترس است.
گزارش نقشه 1:250000 تایباد
ناحیه چهارگوش تایباد در استان خراسان و در فاصله ی 150 و 250 کیلومتری جنوب خاوری مشهد واقع است. این ناحیه از سوی خاور با کشور افغانستان همسایه است. برجستگی عمده آن رشته کوه بلندی است که همچون قطر چهارگوش از شمال باختری به جنوب باختری کشیده شده است. این کوه را با عنوان رشته اصلی مشخص کرده ایم. اين نقشه که بين طولهای جغرافيائی 60 درجه تا 61 درجه و 30 دقیقه شرقی، و عرضهای جغرافيائی34 تا 35 درجه شمالی قرار دارد.
چينه شناسي
کهنسالترین سنگهای ناحیه در رشته اصلی برونزد دارند و عبارتند از سنگهای دگرگون شده آتشفشانی و رسوبی. در جنوب باختری یک کوه برونزد کوچکی از سنگهای کوارتزیت، شیستهای فیلیتی و دولومیت دگرگون شده وجود دارد که این سنگها را به پرکامبرین نسبت داده ایم چرا که دگرشیبی زیر دولومیت های چرتدار سازند سلطانیه قرار گرفته اند.
در رشته اصلی، برونزدهایی با گسترش بیشتر وجود دارد که از سنگهای دگرگونی مانند کربنات های بلورین شده، کوآرتزیت، کنگلومرا و سنگهای آتشفشانی اسید دگرگون شده تشکیل شده است. این سنگها را به پرکامبرین نسبت داده و در آنها واحدهای آتشفشانی و بخش رسوبی را جدا کرده ایم و می توان آنها را قابل مقایسه با واحد ریزو دانست.
یک سری از سنگهائی که دگرگون شده می باشند، در رشته اصلی دیده می شود که جوان ترند و سن آنها پالئوزوئیک است. با اینکه فسیل در این سنگها کم و بد حفظ شده است می توان سری مورد گفتگو را به دو قسمت با ردیف بخش کرد: یکی در زیر که به احتمال متعلق به پالئوزوئیک زیرین است و دیگری ردیف بالائی که شامل سازندهای پادها، سیب زار ، بهرام ، سردر (ممکن است قسمتی از آن متعلق به شیشتو باشد) و جمال می باشد.
قسمتی اصلی ردیف زیرین تشکیل شده از دولومیت، سنگ آهک و ماسه سنگ دگرگون شده که در آن یک بخش آتشفشانی شامل توفها و گدازه های دگرگون شده را می توان از آن جدا کرد. ردیف بالائی در یک کوه، باهمبری گل در کنار ردیف زیرین قرار دارد و پائین ترین قسمت آن عبارتست از ماسه سنگهای قرمز ارغوانی و ماسه سنگ کوآرتزی که با سازند پادها قابل مقایسه است. روی آن دولومیت، ماسه سنگ کوآرتزی و شیل تشکیل شده که می توان به سازند سیب زار نسبت داد. لایه های سنگ آهکی نازک لایه سیاه رنگی که روی سیب زار قرار دارند، هم ازر و قابل مقایسه با سازند بهرام می باشند و فسیلهای دونین در این سنگ آهکها می توان شناسائی کرد. رسوبات دونین در مناطق شمال دوکوهه، غرب کرت، جنوب خواجه انجیر رخنمون دارد.
سنگهای رسوبی و رسوبی- آتشفشانی را که برونزدهای پراکنده در قسمت جنوبی ناحیه چهارگوش دیده می شوند به عنوان سازند سردر مشخص کرده ایم و بیشتر این سنگها که دچار دگرگونی خفیفی شده اند، عبارتند از شیستهای تیره رنگ، کوآرتزیت، سنگ آهک بلورین شده، توفهای دگرگونی و مقداری کنگلومرا، در قسمت جنوب خاوری رشته اصلی لایه های خاکستری تا صورتی سنگ آهکی را در سازند سر دار تشخیص و روی نقشه نشان داده ایم. در قسمت مرکزی رشته اصلی، سازند سردر برونزد محدودی را بوجود آورده و دارای سنگهای آتشفشانی است و با دگرشیبی کم زاویه روی ردیف زیرین (پالئوزوئیک زیرین) قرار گرفته است. در جنوب ناحیه سازند سردر تنها از ماسه و سنگ آهک درست شده و گسترش زیادی دارد. رسوبات کربنیفر در مناطق شمال کوه قشم، جنوب کوه سر خر رخنمون دارد.
در یکه کوه و پیرامون روستای نیازآباد در جنوب ناحیه چهارگوش و در کوه فاشی سنگ آهکهای ضخیم لایه وجود دارد که دارای فسیل خانواده فوزولین ها می باشد و سن آنها پرمین است. این سنگ آهکها را به سازند جمال نسبت داده ایم و با ناپیوستگی روی سردر قرار گرفته اند. رسوبات پرمین در مناطق شرق بهدادان، جنوب کوه چاه فصل رخنمون دارد.
سنگهای تریاس در این ناحیه وجود ندارند. برونزد کوچکی از سنگهای تیره رنگ ماسه ایی و شیلی در جنوب باختری و نزدیک مرز چهارگوش وجود دارد که دگرگون نیست و آن را به سازند شمشک نسبت داده شده است ولی قاعده آن دیده نمی شود. در رشته اصلی، برونزد محدودی در ناحیه کوه آباد دیده می شود که از سنگهای ژوراسیک میانی- بالائی تشکیل شده است. این سنگها عبارتند از کنگلومرا و چند لایه سنگ آهکی بلمینتیت دار در قاعده که با دگرشیبی روی سنگهای دگرگونی پرکامبرین بالائی قرار گرفته اند. روی آنها لایه سنگ آهکی زیست آواری و آمونیت دار تشکیل شده است. در باختر خواف، در کوه شکسته کلاته، سنگهای آهکی ژوراسیک بالا را می توان مشاهده کرد که قاعده آنها دیده نمی شود ولی می توان چنین پنداشت که روی سازند شمشک قرار داشته باشند. این سنگها عبارتند از سنگ آهک تیره رنگ چرتدار که روی آن سنگ آهک زیست آواری قرار گرفته است. فسیلهای یافت شده در این سنگ آهکها گویای سن ژوراسیک پسین می باشد. ر سوبات ژوراسیک در مناطق شرق مهاباد رخنمون دارد.
سنگهای کرتاسه زیرین در این ناحیه یافت نمی شود ولی سنگهای کرتاسه بالا با گسترش کمی شناخته می شوند. در کوه با خزر کنگلومرای کرتاسه بالا با دگرشیبی روی سنگهای پالئوزوئیک قرار گرفته است. بیشترین برونزدهای کرتاسه بالا در قسمت کوه های سهور است با دگرشیبی روی سنگهای شمشک قرار گرفته و در باختر چهارگوش روی پالئوزوئیک نیز جای گرفته است. در این قسمت از ناحیه چهارگوش، واحد سنگ آهکی هیپوریت دار و زیست آواری روی شمشک به طور پیشرونده قرار گرفته اند و در کوه شکسته کلاته روی سنگ آهکهای ژوراسیک بالا جای گرفته اند، و در جنوبی ترین قسمت ناحیه نیز دیده می شوند. مارن، سنگ آهک و سنگ آهک ماسه ای که دارای فسیل اوسترا می باشند، روی سنگ آهکهای کرتاسه بالا قرار دارند و در کوه تهور توانسته ایم آن ها را به صورت واحد مجزا روی نقشه نمایش دهیم. رسوبات کرتاسه بالا در مناطق کوه ناهور، کوه سینا، شرق زنگی کوه رخنمون دارد.
سنگهای پالئوسن و ائوسن به طور عمده عبارتند از: سنگهای آتشفشانی که بیشتر در خشکی تشکیل شده اند و به طور دگرشیب روی سنگهای قدیمی تر قرار گرفته اند. این سنگها را می توان به دو مجموعه تقیسم کرد. مجموعه زیرین که سن آن پالئوسن- ائوسن پیشین است و انباشته ضخیمی از سنگهای آتشفشانی دگرسان شده را تشکیل می دهد. این سنگها بیشتر دارای ترکیب بازی تا میانه می باشند. واحدهای چندی در این مجموعه دیده می شوند که قابل نمایش روی نقشه می باشند و هر جا امکان داشته باشد آنها را جدا کرده ایم. بیشترین گسترش جغرافیائی را واحد سنگهای آتشفشانی آندزیت، بازالت و ایگنیمبریت دارا می باشد که در کوه سه سنگی کوه قلعه سنگی و کوه تاهو دره برونزد دارد. چند لایه آتشفشانی- رسوبی دریائی و دریاچه ای نیز در این مجموعه دیده می شوند. مجموعه بالائی با دگرشیبی روی مجموعه زیرین قرار گرفته اند. سنگهای تشکیل دهنده مجموعه بالائی به طور عمده عبارتند از سنگهای آذر آواری اسیدی، درکوه شهور، کنگلومرای در قاعده مجموعه وجود دارد. گسترده ترین واحد مجموعه بالایی عبارتست از سنگهای داسیتی و آندزیتیکه در جنوب باختری خواف، باختر کوه با خزر، و جنوب ناحیه در پل سیاه گسترده است. در کوه پیرینوش نیز برونزد آن دیده می شود.
در اين مجموعه نيز چند لايه آتشفشاني- رسوبي دريايي با درياچه اي تشكيل شده كه قابل نمايش روي نقشه نيست. برونزد سنگهاي گرانيتي با ديوريتي در رشته اصلي و بويژه در كوه با خرز وجود دارند كه در سنگهاي ائوسن و قديمي تر نفوذ كرده اند و سن آنها ائوسن پسين است. گسترده ترين اين توده هاي نفوذي گرانيتي است كه داراي بيوتيت و آمفيبول مي باشد و كوه هاي سرنوسر و كوه برماني را در رشته كوه باخزر بوجود آورده اند. سن پرتوسنجي اين گرانيت 38+1,1 ميليون است كه مربوط به زمان ائوسن پسين مي باشد. رسوبات ائوسن در مناطق جنوب مهاباد، کوه شیشاب، شمال کوه پیر بنوش رخنمون دارد.
سنگهاي اليگوسن- ميوسن زيرين با ضخامت زياد باهمبري گسل در كنار سنگهاي قديمي تر قرار گرفته و كوه هاي سفيد كوه- خور- قله بزه و كوه قربان را تشكيل داده اند. اين سنگها داراي رخساره غيردريائي بوده و از ماسه سنگهاي قرمز و سبز درست شده اند و در آنها بخشها و واحدهاي مشخص كه قابليت نمايش روي نقشه را دارند جدا شده اند مانند ماسه سنگ زرد و قرمز و ماسه سنگهاي سبز رنگ با لايه بندي خيلي خوب.
سنگهاي نئوژن (ميوسن بالايي ناپليوس- پليسوسن) فرونشستهاي گسترده اي را كه در فاصله ميان برجستگيهاي قديمي سر ناحيه چهارگوش وجود دارند، مشخص مي كنند و به دو سري زيرين و بالايي قابل تقسيم مي باشند. سري زيرين با ضخامتي بيش از 2000 متر از لايه هاي قرمز رنگ (كنگلومرا، ماسه سنگ مارنهاي گچي) تشكيل شده و با دگرشيبي روي سنگهاي قديمي تر قرار گرفته است. اين سري را مي توان به دو واحد نقشه، يكي كنگلومراي قرمز رنگ و ديگري دانه ريزتر و روشن تر (سفيد تا قرمز) كه از رس و سيليت سنگ درست شده، تقسيم كرد. رسوبات نئوژن در مناطق شمال سراب، شمال بارا کوه، کوه سام بلوچی، شمال کله دربند، شمال و جنوب کوه اوربان رخنمون دارد.
هر دو واحد با يكديگر در ارتباط بین انگشتي مي باشند. سري بالايي عبارتست از كنگلومراي تيره رنگ و رودخانه اي كه با دگرشيبي روي سري زيرين نئوژن قرار گرفته و دچار چين خوردگي نيز شده است. روي اين سنگها به طور محلي، كنگلومراي همانند آنها ولي چين نخورده ديده مي شود كه آن را به كوارترنر نسبت داده ايم كه با آبرفتي قلوه سنگي را تشكيل داده اند. نهشته هاي كواترنر بيشتر آبرفتي مي باشد كه پادگانه هاي گسترده ايي را در ناحيه ي چهارگوش بوجود آورده اند. كفه رسي و كويري و همچنين نهشته هاي عهد كنوني نيز در اين ناحيه ديده مي شوند. رسوبات کواترنری در اطراف تایباد رخنمون فراوانی دارند.
بادرفتهاي ناحيه كه بيشتر در قسمت جنوبي چهارگوش و پيرامون تايباد وجود دارند عبارتند از تلماسه ها و ماسه هاي پهنه ايي از نگاه ساختماني، رشته اصلي يك واحد ساختاري عمده است كه يك بالاآمدگي با روند شمال باختري- جنوب خاوري مي باشد و بي قرينه است. اين بالاآمدگي از سنگهاي قديمي تر از نئوژن پر شده داراي همبري گسل مي باشد.
ساخت دروني رشته اصلي را گسلهاي با روند باختر شمال باختري- خاور جنوب خاوري و گسلهاي با روند خاوري- باختري مشخص مي كنند و نسبت به روند اين رشته يعني شمال باختري- جنوب خاوري كم و بيش حالت قطري دارند. اين گسلها، بلوكها و كمربندهاي موجود در رشته اصلي را مشخص كرده اند كه به ترتيب سني تشكيل شده اند از سنگهاي دگرگوني قديمي، پالئوزوئيك، سنگهاي آتشفشاني ائوسن زيرين و رسوب هاي اليگوسن، جنوبي ترين بلوك به طور عمده تشكيل شده از سنگهاي رسوبي پالئوزوئيك كه به شدت چين خورده اند و امتداد عمودي آنها خاوري- باختري است (كوه با خزر). فرو نشست خواف در سوي جنوب باختري رشته اصلي قرار دارد و با گسل اصلي و كم و بيش پوشيده با روند شمال باختري- جنوب خاوري از بالا آمدگي كوه تهور- سينا جدا شده است. اين فرو نشست به سوي جنوب خاوري، به احتمال زياد بسته مي شود و سنگ پي آن در اين قسمت از سنگهاي پالئوزوئيك ساخته شده كه در ناحيه ي نيشتافون، نياز آباد و كوه فاشي به سوي مرز افغانستان برونزد دارند. در شمال خاوري رشته اصلي، بلوك كوه پيربنوش يك محدوده كوچكي را اشغال كرده است. ساخت تكتونيكي درون اين بلوك با رشته اصلي شبيه است.
فرونشستها از نهشته هاي نئوژن انباشته شده و كم و بيش به شدت دچار چين خوردگي شده اند كه روند آن عبارتست از شمال باختري- جنوب خاوري و شمال- جنوب تا شمال شمال خاوري- جنوب باختري. برونزدهاي پركامبرين به احتمال زياد به علت رخداد كوه زائي آسينتيك چين خورده اند. سنگهاي پركامبرين بالايي و پالئوزوئيك تحت تأثير رخداد كيمري پيشين قرار گرفته و چين خورده و دگرگون شده اند. اين دگرگوني داراي رخساره شيست سبز مي باشد. چندين فاز دگر شكلي تكتونيكي قابل تشخيص است كه به دنبال هم تأثير داشته اند.
عمده ترين آنها عبارتند از فاز چين خوردگي كيمري پسين كه بر سنگهاي ژوراسيك اثر كرده است. با حداقل يك فاز چين خوردگي و گسلش بلوكي در فاصله زماني ائوسن پيشين و ائوسن پسين وجود داشته است. سرانجام فازهاي آخري كوه زائي آلپي پس از نئوژن كه چين ها و سيستم بالا آمدگي ها و حوضه هاي رسوبي را موجب شده اند. اين فازهاي آخري، ريختهاي كنوني ناحيه را در دست كنترل داشته اند.
زمين شناسي اقتصادي
در ناحيه چهارگوش تايباد، در كوه طالب يك كانسار قابل توجهي از آهن وجود دارد. كانسار باريت يافت شده در ناحيه كرات، ممكن است داراي ارزش اقتصادي مناسبي باشد. كانسارهاي مس در ناحيه زياد ديده شده كه بيشتر آنها در سنگهاي مجموعه زيرين ائوسن زيرين واقع در رشته اصلي وجود دارند، ولي به نظر مي رسد كه ارزش اقتصادي چنداني ندارد. اثري از بنتونيت نيز يافت شده است و پرليت هم ديده شده كه لازم است بررسي بيشتري بشود تا بتوان درباره ارزش اقتصادي آنها سخني گفت.
