ثبت شده توسط صبا خدرزاده | ثبت: 2020-09-06 10:25:22.0 | ویرایش: 2022-11-22 14:47:51.0 | دسته بندی: 250k
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای وظایف سازمانی، نقشه های زمین شناسی و گزارشهای توصیفی مرتبط با نقشه ها را در مقیاس 250 هزارم تهیه نموده است. گزارش حاضر، خلاصه ای از گزارش نقشه زمين شناسي ورقه 1:250000 مشهد به منظور شناخت کلی از محدوده مطالعاتی می باشد. همچنین دریافت و خرید لایه های رقومی و رکوردهای اطلاعاتی تکمیلی این برگه از طریق سامانه فراداده و سرویس کاتالوگ به آدرس http://csw.ngdir.ir قابل دسترس است.
گزارش نقشه 1:250000مشهد
گستره چهارگوش مشهد شامل بخش هایی از کوه های کپه داغ (در شمال) و کوه های بینالود (در جنوب) است که به وسیله دشت شمالی مشهد- قوچان با روند شمال باختری- جنوب خاوری از یکدیگر جدا شده اند. اين نقشه که بين طول جغرافيائی 58 درجه و 30 دقیقه تا 60 درجه شرقی و عرض جغرافيائی '00°36 تا ' 00° 37 شمالی قرار دارد.
چينه شناسی
بین کوه های کپه داغ- هزار مسجد و شمال آن دشت توران و بین کوه های بینالود و ارتفاعات جنوبی آن دشت نیشابور قرار دارد که این دو نیز روندی مشابه دشت مشهد- قوچان دارند. این دو رشته کوه هر کدام در پهنه ساختاری ویژه ای به نام پهنه های بینالود و کپه داغ- هزار مسجد قرار گرفته اند که ویژگی های زمین شناسی خاصی بر آنها حاکم است.
پهنه بینالود از دیدگاه جغرافیایی در دنباله رشته کوه های البرز قرار می گیرد در حالی که از دیدگاه رسوبی ساختاری در پهنه تدریجی به همین نام قرار گرفته که ویژگی های ساختاری- چینه ای البرز و ایران مرکزی را با هم دارد.
در پهنه کپه داغ- هزار مسجد سازندهای گوناگونی مربوط به یک حوضه کم عمق رسوبی وجود دارند که به طور عمده متعلق به زمان مزوزوئیک و سنوزوئیک است. چهره های ریخت شناسی موجود در این گستره عبارتند از:
1- ادامه و بخشی از کوه های کپه داغ- هزار مسجد شامل کوه های پشته پر، بژ مهران، آق چشمه و صندوق شکن.
2- فرو نشست کشف رود شامل دشت های شمال مشهد- چناران و دامنه های جنوبی رشته کوه های کپه داغ.
3- کوه های بینالود که ادامه جغرافیایی کوه های البرز (از باختر) و هندوکوش (از خاور) می باشد.
4- دشت نیشابور در جنوب کوه های بینالود.
روند عمومی ریخت شناسی یاد شده شمال باختری- جنوب خاوری است. کهن¬ترین سنگ های موجود در چهارگوش مشهد در رشته کوه های بینالود برونزد دارند و از جنس کالک شیست و کالک فیلیت هستند که دارای شباهت های لیتولوژی با لایه های شورم در ناحیه طبس می باشد. این سنگ ها در یال جنوبی بخش آب بینالود (شمال خاوری نیشابور) دیده شده اند.
در گذشته سن این واحد به پرکامبرین نسبت داده اند، ولی با بررسی های سال های اخیر سن آن را کامبرین زیرین تعیین نموده اند در حالی که در کوه های کپه داغ- هزار مسجد واقع در این چهارگوش کهن ترین سنگ های مربوط به زمان ژوراسیک میانی (سازند کشف رود) می باشد. گفته می شود در نقاطی مانند آق دربند و رباط قره بیل سنگ های قدیمی تر به عنوان پی سنگ کوه های کپه داغ هستند. در کوه های بینالود به دلیل حاکمیت تکتونیک شدید رخنمون های پراکنده ای از بعضی سازندهای زمان پالئوزوئیک وجود دارند که همبری اغلب آنها با یکدیگر گسله می باشد و در هیچ جا توالی کاملی از آن نمی توان دید.
سنگ های زمان مزوزوئیک و سنوزوئیک در هر دو رشته کوه واقع در گستره چهارگوش مشهد دارای گسترش قابل توجهی می باشند که تفاوت های زیادی از دیدگاه رخساره های سنگی- رسوبی و آذرین دارند. از ویژگی های مهم زمین شناسی این چهارگوش وجود مجموعه افیولیتی (سنگ های فوق بازیک با چرت های رادیولاریتی همراه با نهشته های شبه فیلیشی دگرگون شده و گدازه های بالشی با میان لایه های سنگ آهک کریستالیزه) به سن پرمین است.
از این مجموعه افیولیتی به عنوان محدوده مفصلی بین قطعه شمالی لیتوسفر ایران، با جنوب قطعه لیتوسفر توران یاد کرده اند (اشتوکلین 1972، گانسر 1968، بربریان 1981، شنگور 1985، م، علوی 1979 و 1991 و طاهری- قائمی 1994) که با بسته شدن اقیانوس تتیس دیرین ایران همراه بوده است. خط مفصل این دو قطعه لیتوسفری را شمال بینالود و جنوب کپه داغ در نظر گرفته اند.
همان گونه که اشاره شد به دلیل حاکمیت شدید تکتونیک در کوه های بینالود توالی سنگ چینه ای کاملی که نشان دهنده اثرهای کوهزائی و خشکی¬زائی دوره های مختلف زمین شناسی باشد، دیده نمی شود و بیشتر ناپیوستگی های گسله ای بین سازندهای همبر موجود است تا دگرشیبی. با این وجود ناپیوستگی هایی به شرح زیر در این چهارگوش دیده می شود.
الف- بینالود
- بین لایه های کالک شیستی- کالک فیلیتی (معادل شورم) و سازند لالون (کهن ترین سازند همبر) همبری گسله است.
- در رخنمون نابرجایی (راندگی) که در شمال روستای موشان از سازندهای سلطانیه لالون و میلا وجود دارد علیرغم نبود سازندهایی چون باروت و زاگون بین سازند سلطانیه و لالون، همبری عادی است، ولی تغییر ناگهانی لیتولوژی (از دولومیت به ماسه سنگ) را به همراه دارد.
- در قاعده سنگ های منتسب به سازند بهرام (دونین) در نقاطی که رخنمون های آن دیده شده یک سیل دیابازی وجود دارد که مؤید حرکات کششی و خروج مواد مذاب در این زمان است که در واقع یک ناپیوستگی بین سازندهای نیور و بهرام (یا معادل آنها) به وجود آمده است. گستره وسیعی از کوه های بینالود زیر پوشش ستبرای نسبتا زیادی از سنگ های با دگرگونی ضعیف (فیلیت و اسلیت و ماسه سنگ های کوارتزیتی) قرار دارد و به نام «فیلیت های مشهد» معروفند، که با همبری دگرشیب زاویه دار روی سازندهای کهن تر از خود قرار گرفته است.
سن این دگرگونه ها بر اساس فسیل های یافت شده در آن تریاس پایانی- ژوراسیک زیرین تعیین شده است و دگر شیبی مربوط به فاز کوه زائی سیمرین پیشین است. این رسوبات در نواحی باختری شاندیز و طرقبه رخنمون دارند.
ژوراسیک میانی در ارتباط با فاز کیمرین در کوه های بینالود با یک فاز کوه زایی آغاز شده که با گرانیت زایی (گرانیت مشهد) همراه بوده است. نفوذ این گرانیت در سنگ های دربرگیرنده دگرگونی مجاورتی شدید و وسیعی ایجاد نموده و سنگ های هورنفلسی مختلفی در این رابطه به وجود آمده اند.
- آغاز پیشروی دریای کم عمق ژوراسیک میانی همراه با دگرشیبی زاویه دار است که با کنگلومرای قاعده ای روی سنگ های دگرگونه مشهد (فیلیت های مشهد) قرار گرفته اند. این دگرشیبی در منطقه فریزی و موشنگ (شمال باختری مشهد) دیده می شود ادامه آن در کوه های بینالود به شمال نیشابور می رسد. این نهشته ها دراطراف روستای برمهون و کوه کمر سفید مشاهده شده اند.
- سنگ های کرتاسه زیرین (سنگ آهک های اربیتولین دار) با کنگلومرای قاعده و همبری دگرشیبی زاویه دار بر روی نهشته های کهن تر از خود قرار گرفته است. در نقاطی که سنگ آهک های اربیتولین دار روی گرانیت مشهد قرار می گیرند، قلوه ها کنگلومرای قاعده این دگرشیبی، بیشتر از جنس گرانیت است. رسوبات کرتاسه در اطراف ناحیه کلاته زمان و روستای حمام قلعه رخنمون دارند.
- سنگ های پالئوسن و ائوسن نیز به دلیل عدم وجود رخنمون هایی از کرتاسه بالایی در همبری با سازندهای مختلف گاهی گسله و زمانی با دگر شیبی روی نهشته های قدیمی تر واقع شده اند.
ب- کپه داغ- هزار مسجد
- سنگ های ژوارسیک میانی (سازند کشف رود) با دگرشیبی زاویه دار روی نهشته های کهن تر از خود قرار گرفته است که در ارتباط با فاز کوه زایی کیمرین پیشین از تریاس بالایی است. این رسوبات از شیل، سنگ آهک و دولومیت تشکیل شده است. رخنمون های این واحد در اطراف کوه صندوق شکن مشاهده می شوند.
- در کرتاسه زیرین یک ناپیوستگی از نوع هم شیب با رسوب گذاری از نوع آواری و تبخیری (سازند شوریجه) نشان از حرکات شاقولی آن زمان و آغاز پیشروی مجدد می باشد. رسوبات کرتاسه زیرین در شمال روستای کلیدر رخنمون دارند.
- سازند ایتامبر (کرتاسه بالا) با لیتولوژی گلوکونیت، شیل و ماسه سنگ از یک ناپیوستگی هم شیب دیگر در کرتاسه بالایی در تاریخچه زمین شناسی این رشته کوه خبر می دهد که با پیشروی مجدد دریا تا پایان این دوره (کرتاسه بالایی) این حوضه رسوبی زیر پوشش دریای کم عمق قرار می گیرد. نهشته های این دوره در اطراف کوه کلات رخنمون دارند.
- آغاز پالئوسن و ابتدای نئوژن نیز حرکات خشکی زایی شاقولی در این حوضه با دو ناپیوستگی هم شیب مشخص است که از ویژگی¬های تکتونیکی و جغرافیایی دیرین این رشته کوه است. رسوبات این دوره از شیل، ماسه سنگ، مارن و کنگلومرا با سیمان سست تشکیل شده است. رسوبات پالئوسن و نئوژن در خاور روستای خیر آباد و اطراف سرخ ده مشاهده می شوند.
- از چهره های برجسته مرفوتکتونیکی این چهارگوش گسله یا خطواره کشف رود است که حد جدایی بین کوه های بینالود و کپه داغ- هزار مسجد را با روندی شمال باختری- جنوب خاوری ترسیم می نماید و ادامه آن احتمالا از دشت قوچان و جنوب بجنورد به گسله مراوه تپه متصل می گردد. دیگری گسله راندگی بینالود است که در دامنه جنوبی آن با روندی شمال باختری- جنوب خاوری دیده می شود. گسله نیشابور که به عنوان گسلی فعال از آن یاد می شود احتمالا شاخه ای از این راندگی است که ادامه آن به خطواره فریمان که در واقع یک خطواره جدا کننده رخساره های شمالی و جنوبی است، (افتخار نژاد، بهروزی1991) متصل می گردد.
در رشته کوه های کپه داغ- هزار مسجد به جز سنگ های آتشفشانی کوهپایه های آلاداغ مربوط به زمان کواترنر هیچ گونه فعالیت¬های آتشفشانی مشاهده نشده است که شامل آن قسمت از این کوه ها که در محدوده چهارگوش واقع می گردند، نیز می باشد. بر خلاف کوه های کپه داغ- هزار مسجد (پهنه کپه داغ) در کوه های بینالود (زون بینالود) فعالیت های ماگمایی نسبتا چشم گیر می باشد و گستره وسیعی از این بخش از چهارگوش را زیر پوشش خود می برد. گرانیت (یا گرانیت های) مشهد با چهره برجسته مورفولوژِی خود محصولی از این فعالیت ها است که نفوذ آن در سه نوبت با زمان های مختلف صورت گرفته است.
از سوی دیگر سنگ های فوق بازیک (افیولیت های مشهد) با توجه به موقعیت تکتونیکی آن نیز از جمله فعالیت های ماگمایی در این منطقه است که سن آنها (مجموعه افیولیتی) را به پرمین نسبت داده اند. فاز دیگر فعالیت های ولکانیکی در کوه های بینالود مربوط به زمان دونین (قاعده سازنده بهرام) است که با سنگ های نیمه عمیق (دیاباز) مشخص است. سنگ های آتشفشانی بیرونی و آذر آواری های مربوط به زمان ائوسن و جوانتر از آن (نئوژن و کواترنر) در بخش های محدودی از شمال باختری منطقه (شمال باختری نیشابور و چناران) دیده می شوند که گسترش وسیعی به طرف باختر (چهار گوش سبزوار) دارند.
زمين شناسی اقتصادی
از دیدگاه زمین شناسی اقتصادی نشانه هایی از وجود بعضی کانه ها و کانسارها مانند ذغال سنگ، آهن، طلا، مس، باریت، فلدسپات، سنگ های ساختمانی، گچ و غیره مشاهده شده که در بخش مربوط به آنها اشاره خواهد شد.
