ثبت شده توسط کیانا کیانی | ثبت: 2020-09-01 09:29:13.0 | ویرایش: 2022-11-22 16:46:09.0 | دسته بندی: 250k
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای وظایف سازمانی، نقشه های زمین شناسی و گزارشهای توصیفی مرتبط با نقشه ها را در مقیاس 250 هزارم تهیه نموده است. گزارش حاضر، خلاصه ای از گزارش نقشه زمين شناسي ورقه 1:250000 اقلید به منظور شناخت کلی از محدوده مطالعاتی می باشد. همچنین دریافت و خرید لایه های رقومی و رکوردهای اطلاعاتی تکمیلی این برگه از طریق سامانه فراداده و سرویس کاتالوگ به آدرس http://csw.ngdir.ir قابل دسترس است.
گزارش نقشه 1:250000 اقلید
ورقه زمین شناسی اقلید در مختصات جغرافیایی طولهای 52 درجه و 30 دقیقه تا 54 درجه شرقی و عرضهای 30 تا 31 درجه شمالی جای دارد.
ناحيه بررسي شده بخشي از سه پهنه ساختاري مهم و رايج كشورمان را در بر مي‌گيرد كه با گسل‌هاي رو رانده مرزبندي شده‌اند. اين سه منطقه عبارتند از:
- پهنه ساختاري ايران مركزي
- پهنه ساختاری سنندج - سیرجان
- پهنه ساختاري زاگرس بلند
چینه شناسی
پهنه ساختاري ايران مركزي:
كهن‌ترين واحد سنگي اين بخش از ناحيه وابسته به سیلورین است که از شیل و ماسه سنگ کوارتزیتی با میان لایه هایی اندک از سنگ آهک پدید آمده است و این رسوبات در شمال خاوری رخنمون دارد.
واحد سنگی دونین با ترکیب ماسه سنگ و شیل به رنگ خاکستری تیره به صورت پیوسته بر روی رسوبات سیلورین در خاور هنشک قرار می گیرد و در در واحد جوان تر دولومیت زرد تا قهوه ای رنگ با لایه بندی خوب و در نهایت شیل و ماسه سنگ با میان لایه های نازکی از سنگ آهک و شیلهای ذغالدار با یک ناپیوستگی رخساره ساز واحد دونین می باشد.
نهشته های کربونیفر با ترکیب سنگ آهک خاکستری رنگ با لایه بندی خوب با کوارتزیت در بخش زیرین در شمال دره باغ به صورت همساز بر روی رسوبات دونین رخنمون یافته است.
در محدوده اين ورقه مرز زيرين واحد سنگي پرمین عادي نيست. مرز زيرين آن اغلب بر روي نهشته‌هاي ترياس رانده شده و يا با نهشته‌هاي آبرفتي پوشيده شده است. مرز بالايي آن نيز بگونه گسله با سنگ‌هاي ترياس پوشيده مي‌شود. با این تفاسیر سازند جمال با ترکیب ماسه سنگ و شیل به رنگ قرمز تیره و نهشته های همساز سنگ آهک خاکستری رنگ میان لایه در جنوب کویر ابر کوه رخنمون پیدا کرده اند. طبقات كربناتی پرمین در ورقه اقلید در بردارنده فسیل هایی مانند مرجانهای منفرد و گاستروپودا (بلروفون) نیز هستند.
نهشته های تریاس گسترشی بیشتر نسبت به سنگ های پرمین دارند و ارتفاع ساز نیز هستند. سنگ های وابسته به تریاس زیرین رخنمونی بسیار كوچك را در پایانی ترین گوشه شمال شرق ورقه پدید می آورد. ازاین واحد ضخامت 680 متر گزارش شده است. این واحد از مجموعه لایه های سنگ آهك نازك لایه دارای اثرات كرمی شكل (ورمیكوله) و دولومیت و سنگ آهك دولومیتی پدید آمده است. این نوع نهشته ها بر یك محیط دریای كم ژرفا دلالت دارند. با توجه به اینكه لایه های پیوسته زیرین (آخرین لایه های پرمین) یك محیط دریایی عمیق تری را نشان می دهند این تغییر عمق دریا شاید نتیجه حركات خشكی زایی (پسروی دریا) میان پرمین و تریاس باشد.
از محتوای فسیلی این واحد می توان انواعی از دو كفه ایها (Claraia ex gr. Stachei) را نام برد كه بیان گر سن تریاس زیرین (آشكوب Scythian) هستند.
این واحد سنگی با رسوبات زیرین خود (پرمین پسین) گذری تدریجی دارد و بگونه ای پیوسته و تدریجی با نهشته های تریاس میانی پوشیده می شود. نهشته های تریاس میانی نسبت به واحد قبلی گسترشی بیشتر دارند. این واحد در محدوده ورقه اقلید دارای وابستگی گسله با دیگر واحدها است ولی در نواحی مجاور ضخامت آن به 780 متر می رسد و از طبقات پایدار دولومیتی با لایه بندی منظم و خوب و اندكی شیل قهوه ای رنگ پدید آمده است. این واحد را كه به دولومیت تریاس معروف شده است (سازند الیکا). گذر این واحد به نهشته های تریاس بالایی در بیشتر موارد گسله و یا نا مشخص و شاید بخش بالایی آن در اثر فرسایش از بین رفته باشد.
از این واحد فسیلی گزارش نشده است ولی به لحاظ پیوستگی آن با رسوبات تریاس زیرین و همچنین جای گیری در زیر نهشته های تریاس بالایی به تریاس میانی نسبت داده می شود. رخنمون های گوناگون رخساره تریاس بالایی در نواحی سورمق، آباده و ده بید اكثرا در زون های گسله دیده می شوند و توالی آشكار و پیوسته و كاملی از این نهشته ها در ناحیه دیده نمی شود. سنگ شناسی آن تناوبی از سنگ آهک، شیل آهکی، برش توفی، آندزیتی و ماسه سنگ، شیل، سنگ آهک مرجانی (سازند نایبند) نیز در آن دیده می شود. خرده های صدف در برخی از افقهای این واحد دیده می شود و فسیل های شاخص زیادی از این بخش گزارش شده است.
واحد سنگی ژوراسیک با تناوبی از شیل و ماسه سنگ (سازند شمشک) بر روی واحد تریاس بالایی با همبری تحتانی هم ساز قرار می گیرد و بر روی آن سنگ آهک های آواری، شیل و مارن سازند باقم شاه و در بالاتر سنگ آهک ااولیتی ماسه سنگ سازند قلعه دختر و ماسه سنگ و شیل به رنگ قرمز تا آبی متمایل به سبز قرار گرفته است و در نهایت سنگ آهک آواری، االیتی با لایه بندی خوب، مارن زیتونی و خاکستری رنگ واحد ژوراسیک بالا – کرتاسه پایین به صورت همساز قرار گرفته است و این رسوبات در شمال و مرکز چهارگوش اقلید رخنمون دارند.
سنگ آهک میان لایه خاکستری رنگ اوربیتولین دار که معرف آشکوب (آپتین – آلبین) می باشد در مرکز تا خاور ورقه 1:250000 به صورت همبری تحتانی ناپیوسته برونزد دارد.
در زون ایران مرکزی نهشته های الیگوسن-میوسن با ترکیبی از مارن، ماسه سنگ و سنگ آهک آب سنگی و در واحد نئوژن با تناوبی از مارن ماسه ای قرمز و کنگلومرای کمی سخت شده در قسمت شمال و جنوب خاوری برونزد پیدا کرده اند.
پهنه ساختاری سنندج - سیرجان:
سنگهای دگرگون شده واحد پالئوزوییک شامل گرانیت متورق، دولومیت دگرگون شده، میکا شیست و آمفیبول شیست با میان لایه هائی از دولومیت های دگرگون شده و مرمر های ضخیم لایه سفید خاکستری رنگ است که چهره ساز مجموع توتک در خاور ورقه اقلید می باشند.
از دیدگاه ریخت شناسی تپه های كم بلندایی را می سازد كه در مجموع از دولومیت دگرگون شده، ریولیت دگرگون شده، مجموعه ای از سرسیت، کلریت، کوارتز شیست، و سنگ های وابسته پدید آمده است. به دلیل چین خوردگی های بزرگ و كوچك متنوع و پرشمار سامان و توالی مشخصی در لایه بندی این واحد دیده نمیشود. این واحد در مرز شرقی ورقه رخنمون دارد و در ورقه شرقی اقلید (ده بید) به مجموعه كولی كش شهرت یافته است.
در خاور ورقه اقلید منطقه بزم سری سوریان با ترکیب کوارتزیت، میکا شیست، کالک شیست و مرمر رخنمون دارد. واحد سنگی ژوراسیک بالائی – پایین ترین بخش کرتاسه قاعده پیشرونده نهشته های كربناته كرتاسه را می سازد و از مرکز تا جنوب خاوری رخنمون دارد. این واحد با ضخامتی نزدیك به 500 متر از مجموعه فورش سنگ، شیل آهکی با سنگ آهک آواری و توف پدید آمده است. این واحد از نگاه ریخت شناسی نرم فرسا است و بگونه دگر شیب بر روی واحدهای سنگی قدیمی تر و بویژه واحد دگرگونه ناحیه می نشیند و خود به تدریج به نهشته های كربناتی كرتاسه تبدیل می شود.
نهشته های كربناته كرتاسه در محدوده بررسی شده از گسترشی به نسبت زیاد برخوردارند، آن چنان كه بخشی بزرگ از نیمه شمالی ورقه را در بر می گیرند و ارتفاعات ستیغ ساز اطراف شهر اقلید را پدید می آورند. این واحد از طبقات ستبر لایه تا توده ای سنگ آهك خاکستری رنگ میانه لایه اوربیتولین دار پدید آمده است. در بیشتر جاها سامانی معین در طبقات دیده نمی شود و برآورد ضخامت آن به آسانی انجام پذیر نیست ولی شاید بیش از 1000 متر ضخامت داشته باشد.
همانگونه كه اشاره شد این ناحیه به شكل پیچیده و شدیدی گسلیده است و بیشتر رخنمونهای این واحد توسط گسلها گسیخته و بریده شده اند و تنها در مرکز تا جنوب باختری با واحد زیرین خود همبری پیوسته و عادی دارد ولی مرز بالایی آن مشخص نیست.
بعد از یک وقفه رسوب گذاری سنگ آهک دانه ریز گلوبوترونکانا دار در دوره تورنین – کونیاسین رخنمون پیدا می کنند و بر روی این رسوبات سنگ آهک های ماستریشتین به صورت پیوسته قرار می گیرد. در جنوب خاوری ورقه اقلید یکسری از مارن های به رنگ قرمز تیره با میان لایه هایی از سنگ آهک دیده می شود که نهشته هایی با ترکیب سنگ آهک آواری نومولیت دار و الوئولینا دار با لایه بندی خوب و شیل به صورت پیوسته بر روی واحد پالئوژن می نشیند که واحد ائوسن همبری فوقانی ناهمساز با واحد میوسن دارد.
برونزد نهشته های وابسته به واحد الیگوسن - میوسن در شرق اقلید دیده می شوند و نمایی بسیار كم ضخامت (حدود 100 متر) و كم گسترش دارند و بصورت محبوس در زونهای گسله دیده می شوند. به یقین بخشی از آنچه كه در مدت زمان یاد شده بجا گذاشته شده است در حال حاضر برونزد یافته است. سنگ شناسی آن شامل سنگ آهك مارنی به رنگ سفید و نیمه سخت و مارن ماسه ای سفید رنگ و سست است.
نهشته های نئوژن شامل کنگلومرا و ماسه سنگ، سنگ آهک رسی و مارن به صورت مرز فوقانی ناهمساز بر روی واحد میوسن قرار گرفته اند که در منطقه فنجان مرکز ورقه اقلید برونزد دارند.
پهنه ساختاری زاگرس بلند:
قدیمی ترین واحد های تشکیل دهنده در مرکز چهارگوش اقلید سنگهای آذرین درونی هستند که شامل گرانودیوریت، دیوریت گابرو و گرانیت می باشد که بر روی آنها یکسری از توالی آمیزه های رنگی با ترکیب پریدوتیت ها، رادیولاریت ها، شیلها و چرت های قرمز رنگ به صورت ناپیوسته قرار می گیرد.
قدیمی ترین نهشته های محدوده ی ورقه اقلید را رسوب های وابسته به پرمین پدید می آورند. این نهشته ها در دره شرقی نظام آباد و اندكی هم در جنوب كافتر رخنمون دارد كه شامل سنگ آهک، دولومیت، مارن و سنگهای آذرین بیرونی (سازند خوف) می باشد.
نهشته های وابسته به تریاس را می توان در دره شمال شرقی نظام آباد به دو بخش جدا نمود:
نزدیك به 100 متر از سنگ آهك نازك تا متوسط لایه مارنی، نرم فرسا و دره ساز و نزدیك به 150 متر سنگ آهك و سنگ آهك دولومیتی متوسط تا ستبر لایه و منظم لایه (سازند خانه کت) دید می شود. در سطح لایه های نازك سنگ آهكی فسیل دوكفه ای های نازك بنام پسودو منوتیس به فراوانی دیده می شود. علاوه بر این فسیل های Eavlandia sp., Glomospira sp. نیز در این واحد شناخته شده اند كه در مجموع سن تریاس را معرفی می كنند.
نهشته های ژوراسیک در محدوده ورقه از ضخامت زیادی برخوردارند و در نواحی شمال نظام آباد و ارتفاعات جنوبی روستای چشمه رعنا رخنمون و گسترش دارند سنگ آهک های سازند سورمه به صورت پیوسته بر روی سازند خانه کت قرار می گیرد و قسمتی از شیل، سنگ آهک، ماسه سنگ و کوارتزیت سازند نیریز هم با همبری تحتانی همساز بر روی سازند خانه کت قرار و بر روی این نهشته ها سنگ آهک اوولیتی، آواری و ماسه سنگ سازند فهلیان جای می گیرد.
نهشته های كرتاسه در گوشه جنوب غربی ورقه (نواحی چشمه رعنا) سامان و توالی خوبی دارند و با نواحی شمالی خنجشت اندكی متفاوتند. این سازند با سنگ شناسی نرم فرسایی از تناوب سنگ آهك رس دار،شیل و شیلهای قیردار پدید آمده است. ضخامت آن در برخی جاها تا 200 متر نیز می رسد. سازند گدون بگونه پیوسته و هم شیب و با گذر تدریجی توسط سازند داریان پوشیده می شود. پایان ردیف چینه نگاری در مقطع كوه عابدین (ناحیه چشمه رعنا) را می توان با سازند داریان مقایسه كرد. این واحد از سنگ آهك نازك تا ستبر لایه برنگهای صورتی و خاكستری روشن پدید آمده است. كنار روستای چشمه رعنا ضخامتی نزدیك به 550 متر از این واحد رخنمون دارد و بخش بالایی آن با نهشته های آبرفتی کژدمی با ترکیب مارن،شیل های قیر دار و سنگ آهک پوشیده شده است.سازند سروک با ترکیب شیل، سنگ آهک و برش با همبری تحتانی همساز یر روی سازند کژدمی قرار می گیرد و نهشته های ایلام با تناوب ماسه سنگ، کنگلومرا و سنگ آهک به صورت ناپیوسته قرار میگیرد و در حوالی منصور آباد جنوب ورقه اقلید ترکیبی از سنگ آهک آواری، کنگلومرا، برش، ماسه سنگ، چرت، فورش سنگ و رادیولاریت سازند امیران به صورت ناپیوسته بر روی سازند ایلام قرار می گیرد. در بالاتر مارن های سازند گورپی و نهشته های سازند پابده با ترکیب شیل و مارن ارغوانی و قرمز رنگ با همبری فوقانی همساز قرار می گیرد. واحد سنگی ائوسن با ترکیب سنگ آهک، آهک دولومیتی، دولومیت، دولومیت سیلیسی شده در جنوب چهارگوش اقلید رخنمون دارد و سازند آسماری با ترکیب سنگ آهک متبلور در جنوب کوه سفید چهره ساز این منطقه می باشد و مرز پایینی با واحد سنگی ائوسن به صورت ناپیوسته است.
پادگانه آبرفتی كه كنگلومرای مسطح بلند و قدیمی است كه در برخی افقهای آن سیمانی سست دارند. نهشته های آبرفتی دشتها كه بطور عمده زمین های مسطح كشاورزی را می سازند و نسبت به واحد قبلی از قلوه های ریزتری پدید آمده اند و سیمان ندارند.
نهشته های مارنی كفه كروشول نیز هم ردیف نهشته های آبرفتی جوان تر هستند. نهشته های آبرفتی بستر رودخانه جوان ترین واحد ناحیه را تشكیل می دهند. همچنین باید از واریزه های موجود در پای ارتفاعات بلند بعنوان واحد سنگی كواترنر نام برد.
زمین شناسی اقتصادی
در مدت برداشتهای صحرایی برای تهیه نقشه زمین شناسی ناحیه به كانی زایی و نشانه های معدنی نیز توجه شده است كه موارد زیر اشاره ای به مهم ترین آنها است:
- معدن تیدر: این معدن در 15 كیلومتری شمال غرب اقلید و در میان نهشته های رسوبی ژوراسیك بالایی متشكل از شیل، مارن، آهك شیلی، آهك، ماسه سنگ جای گرفته است. این معدن در آغاز با هدف بهره برداری آهن و منگنز مورد توجه بوده ولی در بررسی های بعدی مشخص شد كه معدنی پلی متال متشكل از كانه های آهن، منگنز، كبالت، سرب، روی، كروم، ارسنیك، تیتان و باریم است و به لحاظ اهمیت وجود كانه استراتژیك كبالت مورد توجه بیشتر قرار گرفته است و اكنون مراحل اولیه اكتشاف این عنصر را می گذراند. گمان می رود كه كانی زایی این معدن به گونه رسوبی باشد.
- معدن خان خوره : این معدن كه هم اكنون مورد بهره برداری است از كانه های منگنز و آهن تشكیل شده است. كوه خان خوره در گوشه شمال شرقی ورقه اقلید جای دارد. این كانسار كه گمان می رود خاستگاه رسوبی داشته باشد در میان نهشته های دولومیتی و شیلی تریاس (سازند شتری) پدید آمده است.
كانسار باریت نیز به شكل پراكنده در كوه خان خوره دیده می شود و در گذشته مورد بهره برداری قرار گرفته است ولی هم اكنون بهره برداری آن اقتصادی نیست.
- مس : آغشتگی اندكی از كانه های مس در جاهای مختلف یافت می شود كه مهم ترین آن در شمال كوه تنگ گورك (دره زولی) در واحد دگرگونی دیده می شود. گمان می رود كه دایك های اسیدی سبب كانی زایی شده باشند.
- آهك : سازندهای سنگ آهكی گوناگون ناحیه می توانند با انجام آزمایش های مربوطه بعنوان منبع آهك صنعتی مورد استفاده قرار گیرند. در حال حاضر از آهك كرتاسه در پهنه سنندج – سیرجان برای كارخانه قند استفاده می شود.
از آبرفتهای حاصل از بلندی های آهكی کواترنرمی توان در برنامه ریزی های آینده برای احداث كارخانه سیمان استفاده كرد.
- نهشته های آبرفتی بستر رودخانه ای و دره ها می تواند در تامین شن و ماسه منطقه مورد استفاده قرار گیرند و اكنون از شن و ماسه اقلید، واقع در جنوب شرقی شهر، بهره برداری می شود.
- نسوز : در دره كوه درغوك (شرق نظام آباد)، در واحد پرمین قطعات كروی شكل پیزوئید یا اائید ماسه سنگی كلریت دار در اندازه های مختلف وجود دارد كه برخی از زمین شناسان آن را ماده معدنی نسوز می دانند ولی با توجه به بررسیهای بیشتر ارزش اقتصادی چندانی ندارد.
