ثبت شده توسط کیانا کیانی | ثبت: 2020-09-01 09:17:24.0 | ویرایش: 2022-11-22 17:23:37.0 | دسته بندی: 250k
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای وظایف سازمانی، نقشه های زمین شناسی و گزارشهای توصیفی مرتبط با نقشه ها را در مقیاس 250 هزارم تهیه نموده است. گزارش حاضر، خلاصه ای از گزارش نقشه زمين شناسي ورقه 1:250000 ارومیه به منظور شناخت کلی از محدوده مطالعاتی می باشد. همچنین دریافت و خرید لایه های رقومی و رکوردهای اطلاعاتی تکمیلی این برگه از طریق سامانه فراداده و سرویس کاتالوگ به آدرس http://csw.ngdir.ir قابل دسترس است.
گزارش نقشه 1:250000 ارومیه
اين نوشتار شرح نقشه 000/250: 1 زمين شناسي چهار گوش اروميه است كه در شمال باختري ايران زمين قرار دارد و از نظر تقسيمات جغرافيايي كشوري بخش خاوري (خاور درياچه اروميه) آن در استان آذربايجان خاوري و بخش باختري آن در استان آذربايجان باختري قرار مي گيرد. اين نقشه که بين طولهای جغرافيائی45 درجه تا46 درجه و 30 دقیقه شرقی و عرضهای جغرافيائی 37 تا 38 درجه شمالی قرار دارد.
مساحت كل اين چهارگوش حدود 15 هزار كيلومتر مربع است كه از اين مقدار تقريباً 6000 كيلومتر مربع آن زير پوشش درياچه اروميه و حريم باتلاقي آن قرار مي گيرد.
چينه شناسي
از ديدگاه تقسيمات ايالات زمين ساختي ايران زمين، بخش خاوري اين چهارگوش در پهنه البرز- آذربايجان و بخش باختري آن در پهنه (Zone) خوي- مهاباد واقع شده است كه هر كدام از اين دو پهنه داراي ويژگي هاي زمين شناسي خاصي مي باشند. زمين ريخت شناسي حاكم بر منطقه را در دو ريخت متفاوت مي توان مورد بررسي قرار داد.
- بخش فرورفته (Depression) شامل درياچه تكتونيكي اروميه و دشتهاي اطراف آن است كه حداكثر بلندي آن از سطح دريا 1300 متر مي باشد.
- بخش مرتفع شامل كوه هاي گرداگرد درياچه بوده و ريخت شناسي خشن و ناهنجاري بر آن حاكم است. بلندترين نقطه اين بخش چكاد كوه قوچ گلي داغي است كه بيش از 3700 متر ارتفاع دارد.
از ديد زمين شناسي منطقه اي صرف نظر از تفاوت هاي چندي كه بين بخش خاوري و باختري اين چهارگوش موجود است، توالي نسبتاً كاملي (به استثناء چند نبود) از نهشته هاي زمانهاي مختلف زمين شناسي، در ناحيه مورد بررسي ديده مي شود كه اكثر آنها با سازندهاي كوه هاي البرز قابل مقايسه مي باشند، ضمن آنكه بعضي از سازندهاي (مانند روته و قم) موجود در اين چهارگوش ستبرايي به مراتب بيش از مقاطع نمونه آنها دارند كه با اختلاف ليتولوژي نيز همراه هستند.
از ويژگي هاي انحصاري چينه شناسي باختر اين منطقه (باختر درياچه اروميه) وجود ادامه بخشي از پهنه (Zone) توروس خارجي تركيه مي باشد كه به داشتن تداوم رسوب گذاري بين زمان پرمين و ترياس زيرين مشخص است و از ديگر نقاط ايران زمين كمتر گزارش شده است. قرارگيري بخشي از كوه هاي سهند به عنوان سنگهاي آتشفشاني جوان از ديگر ويژگي هاي زمين شناختي در خاور اين چهارگوش است ضمن آنكه سازند مراغه با اهميت ديرينه شناسي اش در نوع خود از مهمترين واحدهاي سنگ چينه اي منطقه است. ستبرائي بيش از 15000 متر از سنگهاي گوناگون در اين چهارگوش يافت مي شود كه كهن ترين آنها نهشته هاي دگرگون شده پركامبرين در رخساره آمفيبوليتي مي باشد. رسوبات پرکامبرین در مناطق اشنویه، جنوب بالستان، جنوب کوه احمد والی، جنوب غرب بادام لو، غرب جلبار رخنمون دارد.
سنگهاي اين رخساره (آمفيبوليت گنيس و شيست) به همراه مرمر و سنگهاي آتشفشاني اسيد دگرگون شده، پي سنگ بخش باختري اين منطقه را تشكيل مي دهند. سنگهاي دگرگون نشده زمان پركامبرين (سازند كهر) در بخش باختري و نهشته هاي زمان مادون كامبرين (Infracambrian) (سازند بايندر) با رخساره هاي تقريباً همگون آنها با ساير نقاط ايران در هر دو سوي درياچه گسترش دارند.
از سنگهاي زمان ديرينه زيستي زيرين رخنمون هايي از سازندهاي سلطانيه، باروت، زاگون و لالون و ميلا در اين چهارگوش حضور دارند كه در اين ميان تغيير رخساره سازند ميلا و اختلاف ليتولوژي آن با ساير نقاط كوه هاي البرز قابل توجه است. رسوبات کامبرین در مناطق شمال شرق کوه احمد والی، شرق رشکند، غرب روستای قوش بولاغ، جنوب روستای تجرق رخنمون دارد.
نهشته هاي دوره هاي سيلورين، دونين و كربنيفر در اين منطقه ديده نشده اند كه نبودهاي چينه اي عمده ناحيه را تشكيل داده اند، در حالي كه با توجه به وجود و ستبراي سنگهاي زمان پرمين (به ويژه سازند روته) اهميت گسترش درياي اين زمان و موقعيت جغرافياي ديرين آن، بر ويژگي هاي زمين شناسي اين منطقه افزوده مي شود. رسوبات پرمين در مناطق جنوب سلطان آباد، جنوب ارومیه روستای رشکند، شرق عجب شیر، بابا کلک رخنمون دارد.
پيشروي درياي زمان ميانه زيستي (Mesozoic) در چهار گوش اروميه با برجا گذاشته شدن نهشته هاي دريايي كم ژرفا (ترياس) همراه بوده كه پس از آن نهشته هاي خشكي، مردابي ژوراسيك زيرين چيره گرديده و آثار آن به صورت رخنمون هاي سازند شمشك همراه با لايه هاي زغال سنگ به ويژه در بخش خاوري آن ديده مي شود. رسوبات ژوراسيك در مناطق جنوب سبلان، غرب کوه گوشیر، جنوب و جنوب غربی دربند، شرق و شمال شرق عجب شیر رخنمون دارد.
پيشروي درياي كم عمق زمان ژوراسيك مياني و بالايي و كرتاسه زيرين (سازندهاي دليچاي، لار و تيزكوه) سبب بر جاي گذاري ستبراي قابل توجهي از نهشته هاي دريايي در اين منطقه (بخش خاوري) شده است. تبديل تدريجي (Transitional) رسوبات كربناته كرتاسه پائين به نهشته هاي ضخيمي از شيل و ماسه سنگ (شبه فليش) همراه با گدازه هاي متوسط تا باريك از ديگر ويژگي هاي بخش خاوري منطقه مورد بررسي است در حالي كه در بخش باختري تقريباً ويژگي هاي پهنه توروس خارجي تركيه حاكم است و همان گونه كه گذشت پيوستگي رسوب گذاري زمان پرمين- ترياس در آن بسيار مهم است.
جنبش هاي كوه زائي فاز كيميرين پسين (Late Kimmerian) و لاراميد (Laramid) در باختر درياچه اروميه همراه با گرانيت زائي بوده كه در بخش هاي وسيعي از آن و حتي خارج از اين چهارگوش (چهارگوش هاي خوي، سرو، مهاباد و غيره) رخنمون هاي آن ديده مي شود كه معمولاً با ايجاد دگرگوني مجاورتي در نهشته هاي قديمي تر از خود همراه است. اين گرانيت ها در بخش خاوري ديده نشده اند. رخنمون هاي آميزه رنگين همراه با تكه هايي از سنگ آهك هاي گلوبوترونكانادار در بخش باختري و بيشتر به طرف مرز باختري نمايانگر فعاليت هاي تشكيل پوسته اقيانوسي و فرورانش ورق عربستان به زير خرده ورق ايران مي باشد. رسوبات كرتاسه در مناطق اطراف کوه قزن، غرب و شرق دژآباد، جنوب شرق بناب، دیزج، شرق شیر آمین رخنمون دارد.
نهشته هاي زمان ائوسن بيشتر به صورت سنگهاي آتشفشاني و آذر آواري در قسمت خاوري برونزد دارند كه به طرف خاور منطقه در چهارگوش هاي مجاور (تكاب و ميانه) به حداكثر توسعه خود مي رسند، در حالي كه در بخش باختري درياچه (حداقل در محدوده چهاگوش) رخنموني از آن ديده نمي شود.
رسوبات ائوسن در مناطق شمال هریس، شمال باداملو، شمال آغچه دیزه رخنمون دارد.
پيشروي درياي ميوسن تقريباً در تمام منطقه انجام گرفته و به صورت نهشته هاي كربناته، مارن و مارن هاي گچ دار گذاشته شده است كه در همه جا روي سازندهاي قديمي تر از خود با واسطه دگرشيبي زاويه دار قرار مي گيرند. ستبراي اين سازند در بخش باختري درياچه بيش از 3000 متر است.
بخش وسيعي از خاور منطقه مورد بررسي گستره سنگهاي آتشفشاني زمان ميوسن يا جوانتر از آن با تركيب هاي سنگ شناسي متفاوت قرار مي گيرند كه هم تافت (Complex) آتشفشاني سهند و ارتفاعات وابسته به آن را تشكيل داده اند. مجموعه نهشته هاي رسوبي- آذر آواري كه سنگواره هاي مهره داران فراوان در آن يافت مي شود و به نام سازند مراغه معروف است، از ديرباز مورد توجه سوداگران علمي خارجي بوده و بسياري از فسيل هاي آن به يغما رفته، از معدود نقاط كلاسيك دنيا (از ديدگاه فسيل داري) مي باشد كه مدتها در ادبيات علوم زمين جهان به نام مرغزار پونسين (Pontain Grassland) شهرت داشته است. اين سازند كه پهنه وسيعي را زير پوشش خود دارد، بارها مورد بررسي تيم هاي مختلف قرار گرفته است. رسوبات میوسن در مناطق شمال غرب و جنوب ارومیه، جنوب حیدر آباد، شرق دیزج و آذر شهر و عجب شیر و بناب رخنمون دارد.
نهشته هاي زمان كوارترنر شمال پادگانه هاي قديمي، جديد، رسوبات چشمه هاي آهك ساز (تراورتن)، پهنه هاي گلي و نمكي و بالاخره رسوبات نرم كف درياچه كه حدود 40 متر ضخامت دارند، مي باشد. به نظر مي رسد، گسله هاي زرينه رود (خطواره زرينه رود) و تبريز همراه با شاخه هاي فرعي آنها در شكل گيري، ريخت شناسي و توزيع رخساره هاي زمان هاي مختلف نقش عمده اي داشته اند. در اين رابطه تشكيل درياچه اروميه و همچنين اختلاف ويژگي هاي بعضي سازندها، وجود يا عدم وجود آنها در دو سوي گسله (خطواره) زرينه رود، فكر نقش عمده آن را تقويت مي نمايد. رسوبات كوارترنر در مناطق اطراف ارومیه، اطراف امیر آباد، بناب ، شمال و غرب آذر شهر رخنمون دارد.
زمين شناسي اقتصادي
كانسارهاي گوناگوني كه بيشتر غيرفلزي هستند در نقاط مختلف اين چهارگوش وجود دارند كه بسياري از آنها ارزش اقتصادي دارند.
