ثبت شده توسط صبا خدرزاده | ثبت: 2020-09-13 08:36:06.0 | دسته بندی: زمین شناسی
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای وظایف سازمانی، نقشه های زمین شناسی و گزارشهای توصیفی مرتبط با نقشه ها را در مقیاس 250 هزارم تهیه نموده است. گزارش حاضر، خلاصه ای از گزارش نقشه زمين شناسي ورقه 1:250000 یزد به منظور شناخت کلی از محدوده مطالعاتی می باشد.
گزارش نقشه 1:250000 یزد
محدوده نقشه بين طول شرقی 54 تا 55 درجه و 30 دقیقه و عرض شمالی 31 تا 32 درجه قرار دارد.
ناحیه مورد بررسی درمحدوده ساختاری ایران مرکزی و اروميه-دختر جای دارد. بر پايه تقسيمات تكتونيكي ايران بخش‌هاي شمالي، شمال خاوري، خاوري و جنوب خاوري در بلوك پشت بادام و بخش‌هاي شمال باختري، باختري، جنوب باختري و جنوبي در بلوك يزد جاي گرفته‌اند.
چینه شناسی
قدیمی ترین واحدها در نقشه 250000: 1یزد، کمپلکس بنه شور و کهر می باشد که دارای سن پرکامبرین می باشند. ریولیت های سری ریزو به صورت ناهمساز روی آن قرار گرفته است. نهشته های این واحدهای قدیمی در مناطق شرق کویر کور رخنمون دارد.
سری ریزو در اطراف بافق شامل ریولیت، دولومیت های تیپ سلطانیه و سنگ مرمر در شمال و جنوب بافق رخنمون دارد. کنتاکت فوقانی سری ریزو با سازند لالون و زاگون همساز می باشد و دارای سن اینفراکامبرین می باشد.
سازند لالون و زاگون به سن کامبرین به صورت همساز بر روی سری ریزو قرار گرفته است و ماسه سنگهای دونین- کربونیفر به صورت ناهمساز بر روی آن قرار گرفته اند. نهشته های سازند لالون و زاگون در مناطق شمال تبرکوه برونزد دارد.
ماسه سنگهای دونین-کربونیفر کمی دگرگون شده دارای گردشدگی ضعیف، نیمه زاویه دار، جورشدگی ضعیف، ریز تا دانه درشت بلوری با فشردگی ضعیف هستند. ماسه سنگ های جمال به صورت ناهمساز بر روی آن جای گرفته است. نهشته های دونین-کربونیفر در مناطق کوه کاسه، جنوب خزرآباد، جنوب کوه پیشن، جنوب مزرعه خردمند رخنمون دارد.
ماسه سنگ های جمال به سن پرمین می باشند که در برگیرنده ردیفی از سنگهای آهکی به رنگ خاکستری همراه با رگه های کلسیت می باشد. این سنگها در برگیرنده فسیلهای فراوان از قبیل فوزولین، کلنی مرجان و زئوفیکوس است. سازند جمال با آهکهای ورمیکوله تریاس- ژوراسیک همساز می باشد. نهشته های سازند جمال در مناطق جنوب تله چغاد، جنوب مزرعه عطار، شمال تبرکوه و کوه بوکند رخنمون دارد.
سنگ آهک ورمیکوله از گسترش کمی برخوردار است که در برگیرنده تناوبی از سنگ آهک ورمیکوله به رنگ خاکستری روشن، سنگ آهک شیلی و سنگ آهک ماسه ای است، مرز بالایی آن به گونه ای همساز با دولومیت های الیکا است. سن این سازند براساس آثار شبه کرم (سرپولای) یافت شده و موقعیت چینه شناسی و همسانی رخساره ای با سنگهای تریاس زیرین تعیین شده است. رسوبات سنگ آهک ورمیلکوله در مناطق جنوب کوه سفید برونزد دارد.
سازند الیکا در برگیرنده دولومیت های لایه لایه است که به صورت همساز بر روی دولومیت ورمیکوله جای دارد. سازند نای بند به صورت ناهمساز بر روی سازند الیکا جای دارد. سن این سازند تریاس میانی می باشد. رسوبات سازند الیکا در مناطق جنوب کوه سفید، شرق کوه دسو رخنمون دارد.
سازند نایبند شامل سنگ آهک ماسه ای خاکستری تیره تا نخودی رنگ است. آثار فسیلی از قبیل اثر موجودات حفار، پوسته دوکفه ای و خرده فسیل بر سطح سنگها دیده می شود. همبری زیرین این واحد با دولومیت های الیکا ناپیوسته و همشیب می باشد.
ولی همبری زیرین این سازند با سازند شمشک تدریجی و پیوسته است. سن این سازند تریاس پیشین می باشد. نهشته های سازند نایبند در مناطق جنوب باختر کوه خراسان، جنوب کوه موسی خار، شمال فهرج رخنمون دارد.
لیتولوژی سازند شمشک عبارتند از ماسه سنگ های تیپ بادامو و سنگهای دگرگونی می باشد. همبری فوقانی سازند شمشک با سنگ آهکهای اسفندیار همساز می باشد. نهشته های سازند شمشک در مناطق خاورچشمه هدبون، جنوب تبرکوه، دره چشمه موسی و کوه کمرجنی رخنمون دارد.
واحد سنگی اسفندیار متشکل از ماسه سنگ های توده ای، ریف، ماسه سنگهای لایه لایه سیاه می باشد. کنتاکت تحتانی آن با سازند شمشک همساز می باشد. سن این واحد ژوراسیک می باشد. نهشته های سازند اسفندیار در مناطق شرق کوه پیشن رخنمون دارد.
نهشته های سازند سنگستان در این ناحیه با یک واحد کنگلومرایی آغاز می شود، قطعات آن بیشتر ماسه سنگی و سیلیسی که به رنگ قرمز جگری تا قهوه¬ای دیده می شود.
سنگ شناسی سازند سنگستان نشان از یک محیط ساحلی و کم ژرفا دارد، سن این سازند کرتاسه زیرین می باشد. رسوبات سازند سنگستان در مناطق شهرستان فهرج، روستای مهدی آباد، نرکوه، شمال کوه پوزه سرخ، اطراف باغ بیدمشک، باختر شهرستان تفت رخنمون دارد.
شیل های بیابانک شامل سنگ شناختی شیل، مارن، ماسه سنگ، سنگ آهک می باشد. همبری زیرین آن با سازند سنگستان همساز می باشد. سازند تفت به صورت همساز بر روی سازند بیابانک قرار گرفته است. سن این سازند کرتاسه زیرین تا میانی می باشد. نهشته های شیل های بیابانک در مناطق شمال چاه خاور، شمال کوه لاغر، شمال و جنوب کوه خوشاب و شمال کوه سرخوی رخنمون دارد.
سازند تفت به صورت همساز برروی شیل های بیابانک قرار گرفته و این واحد تشکیل شده از سنگ آهک تا حدودی مرمری شده است. کنتاکت زیرین سازند تفت با شیل های بیابانک همساز می باشد. سن این سازند کرتاسه میانی می باشد. رسوبات سازند تفت در مناطق شهرستان تفت، معدن مهدی آباد، شمال کوه باغ گنج، تل کوکو، کوه هفت آدمین، کوه چهل تنان،کوه خوردونه، پوزه سرخ و گردکوه رخنمون دارد.
واحد شیلی دره زنجیر شامل شیلهای سبز زیتونی می باشد. این واحد به صورت همشیب بر روی سنگ آهکهای تفت و در زیر واحد کنگلومرایی کرتاسه فوقانی قرار می گیرد. سن این واحد کرتاسه میانی می-باشد. رسوبات دره زنجیر در مناطق کوه تنگ چنار، جنوب روستای مزرعه خردمند رخنمون دارد. واحد سنگی کرتاسه بالایی شامل کنگلومرای بازالتی، سنگ آهک و آمیزه های رنگین می باشد. کنتاکت زیرین آن با کرتاسه زیرین ناهمساز می باشد وکنگلومراهای کرمان به صورت ناهمساز بر روی کرتاسه بالایی قرار گرفته است. رسوبات کرتاسه بالایی در مناطق جنوب نیر، جنوب رودخانه دوچاهی برونزد دارد.
کنگلومرای کرمان به رنگ قرمز تا خاکستری، توف، آندزیت، مارن، ماسه، مارنی به رنگ قرمز و سبز، سنگ نمک، کنگلومرا در واحد سنگی پالئوژن وجود دارد، که واحد سنگی نئوژن به صورت ناهمساز بر روی آن قرار گرفته است. رسوبات پالئوژن در مناطق کوه تنگ حوضکی، شمال خاور کوه امری، شرق خلیل آباد، شرق کوه چاه تلخ، غرب کله لری، جنوب بافق، شمال کوه چشمه موی رخنمون دارد.
واحد سنگی نئوژن متشکل از لایه های قرمز، سنگ آهک، سنگهای مارنی، کنگلومراهای ناچیز می باشد. کنتالت زیرین آن با پالئوژن ناهمساز می باشد. رسوبات نئوژن در مناطق شمال یزد، شرق کویرکوه، شرق کوه بوکند رخنمون دارد.
رسوبات کواترنری شامل انباشته های تراسهای آبرفتی، تراسهای قدیمی واریزه، تراورتن، تراسهای جوان، آبرفتهای جدید دریاچه شور و تلماسه می باشد. نهشته¬های کواترنری در مناطق اطراف یزد، اطراف مهریز، اطراف بافق، اطراف فهرج واطراف شهرستان بهادوران برونزد دارد.
سنگهای آتشفشانی یزد شامل دیوریت گابرو، گراینتهای دوران، گرانیتهای شیرکوه، سنگهای بازیک، دایک-ها، اسیدها و بازیک می باشد،که در مناطق کوه برف خانه، غرب کویرکوه رخنمون دارد.
زمین شناسی اقتصادی
در محدوده اين نقشه كاني زائي فلزي و غير فلزي به شرح زير است:
كاني زائي فلزي
در محدوده ورقه بافق كاني زائي فلزي آهن به فراواني و در مواردي روي و منگنز رخ داده است.
1- كاني زائي آهن
بر پايه نظر فورستر(1981) دردياپيرهاي گوشته‌اي پيروكسن‌هاي سديم و آلومينيم دار از نوع ژادئيت و اكميت در ژرفاي حدود 15 تا 20 كيلومتري تمركز يافته است و به دو بخش گدازه ريوليتي و سيال آهن دار اختلاط ناپذير تقسيم مي‌شود. توده‌هاي سيليسي، همراه با مگنتيت و هماتيت به صورت دايك و يا گنبد، سنگ‌هاي آتشفشاني دگرسان شده سبز رنگ سري ريزو را بريده‌اند. بخش‌هاي آهن‌دار منيتيتي و هماتيتي نسبت به بخش كوارتز – فلدسپاتيك، مخلوط نشدني (Immiscible) است. پيدايش توده‌هاي معدني آهن با پديده سينيتي شدن توده‌هاي نفوذي، متاسوماتيزم آلكالن و ترموليت – اكتينوليتي شدن كاني‌هاي مافيك از جمله پيروكسن همراه است. در اطراف توده‌هاي آهن دار دگرساني هاي ترموليت - اكتينوليتي، آلبيتي، اكسيده، سيليسي، سريسيتي، آرژيلي و كلريتي شدن ديده مي‌شود. در اوردويسين فعاليت ماگمائي بازيك– ميانه صورت گرفته و به احتمال زیاد، آهن زائي در همين زمان شكل گرفته است.
معدن سنگ آهن چغارت يكي از مهمترين معادن سنگ آهن ايران می باشد. در پيرامون اين معدن و در راستاي نزديك به شمالي- جنوبي كه به احتمال هم آهنگ و با شكستگي‌هاي ژرف پي‌سنگي است، توده‌هاي معدني آهن به صورت منيتيت و هماتيت (گاه همراه با آپاتيت) گسترش يافته‌اند. با توجه به نقشه آنومالي‌هاي مغناطيسي، در زير آبرفت‌ها نيز توده‌هاي معدني آهن پنهانند. سنگ معدني قابل استخراج از نوع منيتيت است كه در مطالعه ميكروسكوپي بصورت لكه‌هاي درشت متشكل از بلورهاي شكل دار و نيمه شكل دار در ابعاد900 –50 ميكرون است. در بعضي از قسمت‌ها اين كاني مارتيتي شده است، بطوريكه هماتيت بصورت پزودومورف، قالب‌هاي اوليه منيتيت را پر كرده است. درصد فراواني منيتيت در سطح مقطع مورد مطالعه در حدود 75% است و هماتيت 5 درصد فراواني دارد. بافت كاني سازي منيتيت توده‌اي است. در متن نمونه بلورهاي منيتيت و دانه‌هاي پيريت در ابعاد حدود 8 – 5 ميكرون به تعداد انگشت شمار است.
توده‌ها و رگه‌هاي منيتيتي و هماتيتي توده نفوذي نيمه ژرف ميكرومونزوديوريتي را بريده‌اند. در اين نقطه متاسوماتوز آلكالن رخ داده است. در حال حاضر به منظور اكتشافات معدني آهن از طرف شركت سنگ آهن مركزي ايران حفاري انجام مي‌گيرد. توده كوارتز- فلدسپاتيك دربردارنده لكه‌ها و نوارهاي پر شمار منيتيتي، سنگ‌هاي آتشفشاني سري ريزو را بريده‌اند. گاه هماتيت و ليمونيت به همراه منيتيت ديده مي‌شود. منيتيت وديگركاني‌هاي آهن‌دار به رنگ سياه تاخاكستري تيره‌اند وبه صورت نامنظم دربخش‌هاي كوارتز-فلدسپاتي و سيليسي جاي گرفته‌اند. يك نمونه از سنگ‌هاي معدني اين نقطه در بررسي ميكروسكوپي در بر دارنده كاني منيتيت، بصورت لكه‌ها و بلورهاي درشت مي‌باشد. بيشتر اين كاني مارتيني شده است. بلورهاي منيتيت 500 - 300 ميكرون قطر دارند و درصد فراواني آن در حدود 20 درصد است. بافت كاني سازي منيتيت توده‌اي است. هيدروكسيدهاي ثانويه آهن بصورت آغشتگي بسيار محدود در گانگ كاني سازي دارد. درصد فراواني هيدروكسيدهاي ثانويه آهن در حدود 5% است.
توده معدني سنگ آهن شامل اوليژيست به مقدار زياد و همراه با مقدار كمتر منيتيت به رنگ سياه در ابعاد 15×5 متر مربع سنگ‌هاي آتشفشاني اسيدي سري ريزو را بريده‌اند. يك نمونه از سنگ‌هاي معدني در بررسي ميكروسكوپي در بر دارنده هماتيت در پيكر بلورهاي موزائيكي با بافت توده‌اي كاني سازي دارد. ابعاد بلورهاي هماتيت مابين300 – 50 ميكرون است. اين كاني در قالب‌هاي بلورين منيتيت بصورت پزودومورف كاني سازي دارد. درصد فراواني هماتيت در سطح مقطع مورد مطالعه در حدود 45% است. اين كاني از كناره‌ها و پيرامون هيدروكسيدهاي ثانويه آهن دگرسان شده است. در حوالي اين نقطه اثر معدني آهن به صورت توده كشيده به رنگ سياه شامل منيتيت و اوليژيست با پهناي 3 متر و طول 10 متر ديده مي‌شود.
در حاشيه توده نفوذي آلكالي گرانيتي صورتي رنگ سنگ‌هاي دگرگوني كنار توده، پديده متاسوماتوز آلكالن رخ داده و عدسي هاي پر شمار منيتيتي پديد آمده‌اند.
رگه و رگچه‌هاي پر شمار اكسيد آهن به صورت هماتيت با روند عمومي در پهناي 5/2 متر و طول حدود 10 متر پديد آمده‌اند. در 50 متري جنوب باختري اين نقطه اثر معدني اهن به صورت رگه و پر شدگي از اوليژيست و هيدروكسيدهاي ثانوي آهن در زوني به پهناي 5 متر و طول 8 متر در ماسه سنگ‌هاي دونين بالا ديده مي‌شود.
در زون گسله در آهك‌هاي دولوميتي پرمين؟ زوني به ضخامت حدود 20 متر حاوي اوليژيست رنگ سياه، قهوه‌اي سوخته ديده مي‌شود.
سنگ‌هاي معدني از نوع اكسيد آهن و منگنز همراه با سيليس به رنگ خاكستري تيره تا سياه، شيل‌هاي كرتاسه زيرين را بريده‌اند. سنگ‌هاي معدني به صورت توده كشيده به ضخامت حدود 15 متر و طول حدود 50 متر رخنمون دارند. بر اثر عملكرد گسل، جابجائي در آن به وجود آمده است.
2- كاني زائي روي و منگنز
آثار معدني روي و منگنز در معدن مهدي آباد يكي از بزرگترين معادن روي ايران است، كه ذخيره اصلي آن بيشتر در زير آبرفتهاي كواترنر جاي دارد و مراحل اكتشافات نهائي را طي مي‌كند.
كاني زائي غير فلزي
زغال سنگ:
شيل‌هاي سازند شمشك در برخي موارد بيتومين و زغالدار هستند. در محل گسترش سازند شمشك شيل‌هاي زغالدار به رنگ سياه ديده مي‌شوند.
سنگ نماي آهكي:
سنگ‌هاي آهكي توده‌اي و روشن رنگ كرتاسه زيرين تا حدودي بلورين هستند و در آن‌ها كمتر آثار فسيلي ديده مي‌شود و صخره‌هاي پر شيبي را پديد آورده‌اند.
